Klasa 5 szkoły podstawowej
1. Biologia jako nauka:
- źródła wiedzy o biologii,
- dziedziny biologii,
- budowa organizmów wielokomórkowych,
- obserwacje mikroskopowe,
- budowa mikroskopu optycznego,
- rodzaje mikroskopów i wykorzystanie ich w biologii,
- obserwacje mikroskopowe i przygotowanie preparatu.
2. Budowa i czynności życiowe organizmów żywych:
- komórka zwierzęca i roślinna,
- składniki chemiczne organizmów,
- pierwiastki i związki chemiczne wchodzące w skład organizmu,
- samożywność i cudzożywność,
- sposoby oddychania organizmów.
3. Wirusy, bakterie, protisty i grzyby:
- grzyby - budowa i różnorodność grzybów,
- porosty - budowa i znaczenie,
- różnorodność protistów,
- występowanie i środowisko protistów,
- wirusy - cechy i budowa wirusów,
- cechy bakterii, występowanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie,
- znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka,
- sposoby rozprzestrzeniania się wirusów i bakterii,
- choroby wirusowe i bakteryjne.
4. Mchy:
- przedstawiciele mchów - środowisko życia i charakterystyczne cechy,
- płonnik i torfowiec,
- znaczenie mchów w przyrodzie i życiu człowieka.
Klasa 6 szkoły podstawowej
1. Charakterystyka świata zwierząt:
- budowa i czynności życiowe,
- tryb życia,
- bezkręgowce i kręgowce.
2. Tkanki zwierzęce:
- klasyfikacja tkanek zwierzęcych - tkanka nabłonkowa, tkanka łączna, tkanka mięśniowa, tkanka nerwowa - budowa i funkcje.
3. Parzydełkowce:
- środowisko i tryb życia parzydełkowców,
- charakterystyczne cechy parzydełkowców,
- znaczenie parzydełkowców.
4. Płazińce:
- środowisko i tryb życia,
- cechy charakterystyczne płazińców,
- znaczenie płazińców w przyrodzie.
5. Nicienie:
- środowisko i tryb życia nicieni,
- charakterystyka nicieni,
- znaczenie nicieni.
6. Pierścienice:
- środowisko życia pierścienic,
- budowa i znaczenie pierścienic.
7. Stawonogi i skorupiaki:
- środowiska życia skorupiaków,
- różnorodność skorupiaków,
- znaczenie skorupiaków w przyrodzie i dla człowieka.
8. Owady:
- środowisko i tryb życia owadów,
- cechy wspólne,
- różnorodność budowy owadów,
- znaczenie owadów.
9. Pajęczaki:
- środowisko życia pajęczaków,
- cechy pajęczaków,
- różnorodność pajęczaków,
- znaczenie pajęczaków.
10. Mięczaki:
- cechy wspólne mięczaków,
- środowiska życia,
- cechy wspólne oraz różnorodność mięczaków,
- znaczenie mięczaków w przyrodzie.
11. Małże i głowonogi:
- środowisko życia małży i głowonogów,
- cechy wspólne,
- różnorodność budowy małży i głowonogów,
- znaczenie małży i głowonogów.
12. Ryby:
- środowisko i tryb życia ryb,
- budowa zewnętrzna ryb,
- rozmnażanie się i rozwój ryb,
- budowa ryb,
- znaczenie ryb w przyrodzie.
13. Płazy:
- środowisko życia płazów,
- płazy jako zwierzęta zmiennocieplne,
- budowa płazów - cechy wspólne przedstawicieli tej gromady,
- rozmnażanie się i rozwój płazów,
- różnorodność płazów,
- znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka.
Klasa 7 szkoły podstawowej
1. Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- ośrodki nerwowe,
- centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa,
- przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny,
- łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów,
- synapsy i ich rodzaje,
- choroby i higiena układu nerwowego,
- zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.
2. Układ hormonalny:
- gruczoły dokrewne i ich przegląd,
- rola i rodzaje hormonów,
- zasada działania hormonów,
- antagonistyczne działanie hormonów,
- choroby układu dokrewnego.
UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 7.
Klasa 8 szkoły podstawowej
1. Ekologia:
- podstawowe pojęcia w ekologii,
- tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty,
- organizm a środowisko,
- interakcje między i wewnątrzpopulacyjne,
- strategie rozrodu - r i K,
- zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych,
- materia i energia w ekosystemie,
- cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata,
- cykle biogeochemiczne - węgiel, azot,
- struktura i funkcjonowanie ekosystemu,
- biomy lądowe,
- sukcesja ekologiczna,
- zanieczyszczenia środowiska,
- gatunki inwazyjne,
- źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze,
- odpady i ich segregacja - pojemniki do segregacji i zasady segregacji odpadów.
2. Elementy ewolucjonizmu:
- mechanizmy i prawidłowości ewolucji,
- przebieg antropogenezy (Australopitek, Homo habilis, Homo erectus, neandertalczyk, człowiek współczesny); cechy człowieka współczesnego i człowiekowatych oraz rodzaju człowiek.
UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 8.
Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Budowa DNA i RNA, organizacja chromosomu, autosomy i allosomy, grupy zasad azotowych - puryny i pirymidyny.
2. Cykl komórkowy:
- fazy cyklu komórkowego,
- znaczenie procesu replikacji DNA,
- zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego.
3. Przebieg podziałów komórkowych. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:
- charakterystyka profazy, metafazy, anafazy i telofazy mitozy oraz mejozy (ze szczególnym uwzględnieniem I podziału mejotycznego),
- znaczenie mitozy i mejozy,
- porównanie mitozy z mejozą,
- przebieg i znaczenie procesu apoptozy.
4. Regulacja aktywności enzymów:
- działanie aktywatorów i inhibitorów enzymów,
- mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego w regulacji szlaków metabolicznych,
- wpływ czynników fizykochemicznych na aktywność enzymów.
5. Kierunki przemian metabolicznych:
- rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm,
- budowa i funkcja ATP,
- inne rodzaje przenośników elektronów,
- szlaki metaboliczne.
6. Budowa i działanie enzymów:
- budowa i właściwości enzymów,
- mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna,
- badanie wpływu enzymów na białka.
Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po gimnazjum)
1. Podstawowe techniki inżynierii genetycznej:
- organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO),
- sekwencjonowanie DNA,
- wykorzystanie enzymów restrykcyjnych,
- zastosowanie elektroforezy,
- łańcuchowa reakcja polimerazy DNA (PCR),
- wprowadzenie genu do komórki za pomocą wektorów,
- wyposażenie laboratorium biotechnologicznego,
- cele tworzenia bibliotek genomowych,
- wykorzystanie bakterii w inżynierii genetycznej,
- sonda molekularna jako metoda wykrywania genów.
2. Organizmy zmodyfikowane genetycznie:
- cele tworzenia roślin zmodyfikowanych genetycznie,
- otrzymywanie roślin zmodyfikowanych genetycznie,
- przykładowe modyfikacje genetyczne roślin,
- zastosowanie zwierząt zmodyfikowanych genetycznie w rolnictwie, medycynie, nauce i przemyśle,
- otrzymywanie zwierząt zmodyfikowanych genetycznie,
- GMO - zagrożenia i korzyści.
3. Biotechnologia a medycyna:
- diagnostyka molekularna,
- otrzymywanie biofarmaceutyków,
- hodowla tkanek i narządów do transplantacji,
- terapia genowa,
- materiały medyczne nowej generacji.
4. Klonowanie - tworzenie genetycznych kopii:
- pojęcia: klonowanie, klon, naturalne klony - drogi ich uzyskiwania,
- rozmnażanie bezpłciowe jako przykład naturalnego klonowania,
- klonowanie DNA i komórek,
- klonowanie roślin i zwierząt,
- zagrożeniom związanym z GMO.
5. Inżynieria genetyczna - korzyści i zagrożenia:
- argumenty przemawiające za stosowaniem technik inżynierii genetycznej w badaniach naukowych, medycynie, rolnictwie, przemyśle i ochronie środowiska,
- argumenty przemawiające przeciw stosowaniu technik inżynierii genetycznej,
- zagrożenia związane z możliwością masowego pojawienia się organizmów transgenicznych w ekosystemach naturalnych,
- wpływ GMO na ekosystemy i zdrowie człowieka,
- regulacje prawne dotyczące GMO w Unii Europejskiej i oznakowania produktów GMO.
6. Znaczenie badań nad DNA:
- praktyczne zastosowanie informacji zawartej w DNA,
- przykładowe gatunki organizmów i pozyskiwane od nich geny.