Klasa 5 szkoły podstawowej

1. Wirusy i bakterie:

• wirusy - bezkomórkowe formy materii,
• drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez wirusy,
• występowanie bakterii,
• budowa komórki bakteryjnej,
• kształty bakterii,
• czynności życiowe bakterii,
• znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka,
• przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych.

2. Różnorodność protistów:

• różnorodność budowy protistów,
• czynności życiowe protestów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie),
• drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty.

3. Budowa i różnorodność grzybów; porosty:

• środowisko życia grzybów,
• cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do grzybów,
• różnorodność budowy grzybów,
• czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie),
• budowa porostów,
• typy plech,
• znaczenie porostów.

Klasa 6 szkoły podstawowej

1. Stawonogi:

• środowisko życia stawonogów,
• charakterystyczne cechy budowy stawonogów,
• podział stawonogów na skorupiaki, owady i pajęczaki,
• cechy budowy zewnętrznej skorupiaków,
• przedstawiciele skorupiaków,
• wspólne cechy budowy zewnętrznej owadów,
• aparaty gębowe owadów,
• odnóża owadów,
• przystosowania owadów do życia w różnych środowiskach,
• przedstawiciele owadów,
• tryb życia pajęczaków,
• charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków,
• przedstawiciele pajęczaków.

2. Mięczaki:

• środowisko oraz tryb życia mięczaków,
• wspólne cechy mięczaków,
• różnice w budowie ślimaka, małży i głowonogów,
• przedstawiciele ślimaków, małż i głowonogów.

Klasa 7 szkoły podstawowej

ZAGADNIENIA Z KLASY VI:
1. Świat zwierząt. Bezkręgowce - od parzydełkowców do mięczaków. Kręgowce zmiennocieplne i stałocieplne.

ZAGADNIENIA Z KLASY VII:
1. Układ nerwowy i narządy zmysłów:

• ośrodki nerwowe,
• centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa,
• przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny,
• łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów,
• synapsy i ich rodzaje,
• choroby i higiena układu nerwowego,
• zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.

2. Układ hormonalny:

• gruczoły dokrewne i ich przegląd,
• rola i rodzaje hormonów,
• zasada działania hormonów,
• antagonistyczne działanie hormonów,
• choroby układu dokrewnego.

UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7.

Klasa 8 szkoły podstawowej

1. Ekologia:

• podstawowe pojęcia w ekologii,
• tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty,
• organizm a środowisko,
• interakcje między i wewnątrzpopulacyjne,
• strategie rozrodu - r i K,
• zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych,
• materia i energia w ekosystemie,
• cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata,
• cykle biogeochemiczne - węgiel, azot,
• struktura i funkcjonowanie ekosystemu,
• sukcesja ekologiczna,
• zanieczyszczenia środowiska,
• źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze.

2. Człowiek i środowisko:

• sposoby ochrony przyrody,
• wpływ człowieka na różnorodność biologiczną,
• racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody,
• różnorodność biologiczna.

3. Genetyka:

• nośnik informacji genetycznej - DNA; budowa DNA i RNA,
• cechy kodu genetycznego,
• podstawowe prawa dziedziczenia; zadania genetyczne - I i II Prawo Mendla,
• dziedziczenie cech u człowieka; dziedziczenie płci u człowieka; cechy sprzężone z płcią,
• dziedziczenie grup krwi,
• krzyżówki genetyczne - allele wielokrotne, dziedziczenie cech sprzężonych z płcią

UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 8.

Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)

1. Budowa DNA i RNA, organizacja chromosomu, autosomy i allosomy, grupy zasad azotowych - puryny i pirymidyny.
2. Cykl komórkowy:

• fazy cyklu komórkowego,
• znaczenie procesu replikacji DNA,
• zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego.

3. Przebieg podziałów komórkowych. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:

• charakterystyka profazy, metafazy, anafazy i telofazy mitozy oraz mejozy (ze szczególnym uwzględnieniem I podziału mejotycznego),
• znaczenie mitozy i mejozy,
• porównanie mitozy z mejozą,
• przebieg i znaczenie procesu apoptozy,
• cykl komórkowy.

4. Regulacja aktywności enzymów:

• działanie aktywatorów i inhibitorów enzymów,
• mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego w regulacji szlaków metabolicznych,
• wpływ czynników fizykochemicznych na aktywność enzymów.

5. Kierunki przemian metabolicznych:

• rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm,
• budowa i funkcja ATP,
• inne rodzaje przenośników elektronów*,
• szlaki metaboliczne.

6. Budowa i działanie enzymów:

• budowa i właściwości enzymów,
• mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna,
• badanie wpływu enzymów na białka.

Klasa 2 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)

1. Układ moczowy:

• budowa i funkcjonowanie układu moczowego:
  - funkcje układu wydalniczego,
  - wydalanie zbędnych produktów metabolizmu,
  - cykl mocznikowy i jego znaczenie,
  - budowa układu wydalniczego, w tym budowa nerki,
  - powstawanie moczu,
  - mocz pierwotny i mocz ostateczny, skład moczu ostatecznego,
  - wydalanie moczu,
  - udział układu moczowego w homeostazie - osmoregulacja i stałość składu płynów ustrojowych,
  - kontrola hormonalna wydalania,
  - wewnątrzwydzielnicza funkcja nerek,
• choroby układu wydalniczego:
  - badania diagnostyczne chorób układu wydalniczego (USG jamy brzusznej, urografia, badanie moczu),
  - profilaktyka chorób układu wydalniczego,
  - choroby układu wydalniczego (zakażenie dróg moczowych, kamica nerkowa, niewydolność nerek),
  - dializa.

2. Układ nerwowy:

• budowa i działanie układu nerwowego:
  - budowa i funkcje układu nerwowego,
  - budowa neuronu,
  - rola komórek glejowych,
  - podział neuronów na czuciowe, ruchowe i pośredniczące,
  - powstawanie i mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego,
  - budowa i działanie synapsy chemicznej,
  - przewodzenie impulsu między neuronami,
  - neuroprzekaźniki pobudzające i hamujące - funkcje i przykłady,
• ośrodkowy układ nerwowy:
  - budowa ośrodkowego układu nerwowego,
  - budowa mózgowia (mózg, pień mózgu, móżdżek) i jego funkcje,
  - budowa i funkcje mózgu,
  - rola rdzenia kręgowego,
• obwodowy układ nerwowy:
  - budowa i funkcje obwodowego układu nerwowego,
  - podział nerwów na nerwy czaszkowe i rdzeniowe oraz na nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane,
  - odruchy warunkowe i odruchy bezwarunkowe,
  - łuk odruchowy - budowa, droga impulsu w łuku odruchowym,
  - odruch uczenia się,
• autonomiczny układ nerwowy:
  - funkcjonalny podział układu nerwowego,
  - budowa i funkcja autonomicznego układu nerwowego,
  - rola układu autonomicznego w utrzymaniu homeostazy,
  - lokalizacja struktur nerwowych autonomicznego układu nerwowego,
• higiena i choroby układu nerwowego:
  - higiena układu nerwowego,
  - biologiczne znaczenie snu,
  - wpływ substancji psychoaktywnych na ciało człowieka (substancje narkotyczne, dopalacze, alkohol, nikotyna, leki),
  - mechanizm uzależnienia,
  - choroby neurologiczne (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia, depresja),
  - diagnostyka chorób (elektroencefalografia, tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy).

3. Narządy zmysłów:

• budowa i działanie narządu wzroku:
  - receptory i kryteria ich podziału,
  - budowa oka - aparat ochronny i ruchowy oka, elementy budowy gałki ocznej,
  - droga światła w oku,
  - akomodacja i adaptacja oka,
  - widzenie przestrzenne,
  - wady wzroku,
  - choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm),
  - higiena wzroku,
• ucho - narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi:
  - budowa ucha,
  - funkcje poszczególnych elementów budowy ucha,
  - droga dźwięku w uchu,
  - powstawanie wrażeń słuchowych,
  - budowa i działanie narządu równowagi,
  - negatywny wpływ hałasu na zdrowie,
• narządy smaku oraz węchu:
  - budowa i funkcje narządu smaku,
  - powstawanie wrażeń smakowych,
  - budowa i funkcje narządu węchu,
  - powstawanie wrażeń węchowych.

Klasa 3 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)

1. Dowody ewolucji:

• ewolucja biologiczna,
• historia myśli ewolucyjnej,
• źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji,
• dowody bezpośrednie ewolucji,
• dowody pośrednie ewolucji,
• atawizmy,
• narządy szczątkowe,
• dywergencja,
• konwergencja,
• drzewo filogenetyczne organizmów.

2. Dobór naturalny - główny mechanizm ewolucji:

• dobór naturalny,
• dobór sztuczny,
• zmienność genetyczna i jej rola w ewolucji organizmów,
• konkurencja jako walka o byt,
• rodzaje doboru naturalnego,
• melanizm przemysłowy.

3. Ewolucja na poziomie populacji; specjacja:

• gatunek,
• pula genowa gatunku i populacji,
• dryf genetyczny,
• efekt założyciela,
• efekt wąskiego gardła,
• dobór naturalny a choroby genetyczne,
• specjacja.

4. Antropogeneza:

• pokrewieństwo człowieka z naczelnymi,
• antropogeneza,
• formy kopalne człowiekowatych,
• przełomowe zmiany w ewolucji człowieka.

5. Historia życia na Ziemi:

• hipotezy wyjaśniające najważniejsze etapy biogenezy,
• przebieg biogenezy,
• teoria endosymbiozy,
• etapy rozwoju życia na Ziemi,
• wpływ środowiska na przebieg ewolucji,
• etapy rozwoju organizmów na Ziemi.

6. Ekologia i różnorodność biologiczna:

• organizm w środowisku; tolerancja ekologiczna:
  - ekologia,
  - środowisko i jego czynniki,
  - nisza ekologiczna,
  - siedlisko,
  - tolerancja ekologiczna,
  - bioindykacja,
  - bioindykator,
  - skala porostowa,
• cechy populacji:
  - populacja,
  - liczebność populacji,
  - zagęszczenie populacji,
  - struktura przestrzenna populacji,
  - struktura wiekowa populacji i jej rodzaje,
  - struktura płciowa populacji,
  - modele wzrostu liczebności populacji,
  - pojemność środowiska,
• rodzaje oddziaływań między organizmami:
  - zależności nieantagonistyczne,
  - mutualizm obligatoryjny,
  - mutualizm fakultatywny,
  - komensalizm,
  - zależności antagonistyczne,
  - roślinożerność,
  - drapieżnictwo,
  - pasożytnictwo,
  - konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa,
  - adaptacje roślinożerców, drapieżników i pasożytów do zdobywania pokarmu,
  - mechanizmy obronne zjadanych roślin, ofiar zwierząt i żywicieli pasożytów,
• funkcjonowanie ekosystemu:
  - ekosystem,
  - biotop,
  - biocenoza,
  - klimaks,
  - sukcesja pierwotna,
  - sukcesja wtórna,
  - łańcuch pokarmowy i jego ogniwa,
  - sieć pokarmowa,
  - obieg materii w ekosystemie,
  - przepływ energii w ekosystemie,
  - obiegi węgla i azotuw przyrodzie,
• Czym jest różnorodność biologiczna?:
  - różnorodność biologiczna i jej typy,
  - naturalne czynniki kształtujące różnorodność biologiczną,
  - przykłady ekosystemów o bogatym składzie gatunkowym,
  - biosfera a biomy,
  - biomy lądowe,
  - biomy wodne,
  - wpływ działalności człowieka na różnorodność biologiczną,
• ochrona różnorodności biologicznej:
  - bioróżnorodność a życie człowieka,
  - formy ochrony przyrody - w tym: czynna i bierna, ex situ i in situ,
  - ochrona gatunkowa,
  - restytucja i reintrodukcja,
  - zrównoważony rozwój,
  - międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody.