Klasa 5 szkoły podstawowej
1. Wirusy i bakterie:
- wirusy - bezkomórkowe formy materii,
- drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez wirusy,
- występowanie bakterii,
- budowa komórki bakteryjnej,
- kształty bakterii,
- czynności życiowe bakterii,
- znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka,
- przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych.
2. Różnorodność protistów:
- różnorodność budowy protistów,
- czynności życiowe protestów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie),
- drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty.
3. Budowa i różnorodność grzybów; porosty:
- środowisko życia grzybów,
- cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do grzybów,
- różnorodność budowy grzybów,
- czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie),
- budowa porostów,
- typy plech,
- znaczenie porostów.
Klasa 6 szkoły podstawowej
1. Stawonogi:
- środowisko życia stawonogów,
- charakterystyczne cechy budowy stawonogów,
- podział stawonogów na skorupiaki, owady i pajęczaki,
- cechy budowy zewnętrznej skorupiaków,
- przedstawiciele skorupiaków,
- wspólne cechy budowy zewnętrznej owadów,
- aparaty gębowe owadów,
- odnóża owadów,
- przystosowania owadów do życia w różnych środowiskach,
- przedstawiciele owadów,
- tryb życia pajęczaków,
- charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków,
- przedstawiciele pajęczaków.
2. Mięczaki:
- środowisko oraz tryb życia mięczaków,
- wspólne cechy mięczaków,
- różnice w budowie ślimaka, małży i głowonogów,
- przedstawiciele ślimaków, małż i głowonogów.
Klasa 7 szkoły podstawowej
ZAGADNIENIA Z KLASY VI:
1. Świat zwierząt. Bezkręgowce - od parzydełkowców do mięczaków. Kręgowce zmiennocieplne i stałocieplne.
ZAGADNIENIA Z KLASY VII:
1. Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- ośrodki nerwowe,
- centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa,
- przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny,
- łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów,
- synapsy i ich rodzaje,
- choroby i higiena układu nerwowego,
- zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.
2. Układ hormonalny:
- gruczoły dokrewne i ich przegląd,
- rola i rodzaje hormonów,
- zasada działania hormonów,
- antagonistyczne działanie hormonów,
- choroby układu dokrewnego.
UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7.
Klasa 8 szkoły podstawowej
1. Ekologia:
- podstawowe pojęcia w ekologii,
- tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty,
- organizm a środowisko,
- interakcje między i wewnątrzpopulacyjne,
- strategie rozrodu - r i K,
- zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych,
- materia i energia w ekosystemie,
- cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata,
- cykle biogeochemiczne - węgiel, azot,
- struktura i funkcjonowanie ekosystemu,
- sukcesja ekologiczna,
- zanieczyszczenia środowiska,
- źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze.
2. Człowiek i środowisko:
- sposoby ochrony przyrody,
- wpływ człowieka na różnorodność biologiczną,
- racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody,
- różnorodność biologiczna.
3. Genetyka:
- nośnik informacji genetycznej - DNA; budowa DNA i RNA,
- cechy kodu genetycznego,
- podstawowe prawa dziedziczenia; zadania genetyczne - I i II Prawo Mendla,
- dziedziczenie cech u człowieka; dziedziczenie płci u człowieka; cechy sprzężone z płcią,
- dziedziczenie grup krwi,
- krzyżówki genetyczne - allele wielokrotne, dziedziczenie cech sprzężonych z płcią
UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 8.
Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Budowa DNA i RNA, organizacja chromosomu, autosomy i allosomy, grupy zasad azotowych - puryny i pirymidyny.
2. Cykl komórkowy:
- fazy cyklu komórkowego,
- znaczenie procesu replikacji DNA,
- zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego.
3. Przebieg podziałów komórkowych. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:
- charakterystyka profazy, metafazy, anafazy i telofazy mitozy oraz mejozy (ze szczególnym uwzględnieniem I podziału mejotycznego),
- znaczenie mitozy i mejozy,
- porównanie mitozy z mejozą,
- przebieg i znaczenie procesu apoptozy,
- cykl komórkowy.
4. Regulacja aktywności enzymów:
- działanie aktywatorów i inhibitorów enzymów,
- mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego w regulacji szlaków metabolicznych,
- wpływ czynników fizykochemicznych na aktywność enzymów.
5. Kierunki przemian metabolicznych:
- rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm,
- budowa i funkcja ATP,
- inne rodzaje przenośników elektronów*,
- szlaki metaboliczne.
6. Budowa i działanie enzymów:
- budowa i właściwości enzymów,
- mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna,
- badanie wpływu enzymów na białka.
Klasa 2 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Układ moczowy:
- budowa i funkcjonowanie układu moczowego:
- funkcje układu wydalniczego,
- wydalanie zbędnych produktów metabolizmu,
- cykl mocznikowy i jego znaczenie,
- budowa układu wydalniczego, w tym budowa nerki,
- powstawanie moczu,
- mocz pierwotny i mocz ostateczny, skład moczu ostatecznego,
- wydalanie moczu,
- udział układu moczowego w homeostazie - osmoregulacja i stałość składu płynów ustrojowych,
- kontrola hormonalna wydalania,
- wewnątrzwydzielnicza funkcja nerek, - choroby układu wydalniczego:
- badania diagnostyczne chorób układu wydalniczego (USG jamy brzusznej, urografia, badanie moczu),
- profilaktyka chorób układu wydalniczego,
- choroby układu wydalniczego (zakażenie dróg moczowych, kamica nerkowa, niewydolność nerek),
- dializa.
2. Układ nerwowy:
- budowa i działanie układu nerwowego:
- budowa i funkcje układu nerwowego,
- budowa neuronu,
- rola komórek glejowych,
- podział neuronów na czuciowe, ruchowe i pośredniczące,
- powstawanie i mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego,
- budowa i działanie synapsy chemicznej,
- przewodzenie impulsu między neuronami,
- neuroprzekaźniki pobudzające i hamujące - funkcje i przykłady, - ośrodkowy układ nerwowy:
- budowa ośrodkowego układu nerwowego,
- budowa mózgowia (mózg, pień mózgu, móżdżek) i jego funkcje,
- budowa i funkcje mózgu,
- rola rdzenia kręgowego, - obwodowy układ nerwowy:
- budowa i funkcje obwodowego układu nerwowego,
- podział nerwów na nerwy czaszkowe i rdzeniowe oraz na nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane,
- odruchy warunkowe i odruchy bezwarunkowe,
- łuk odruchowy - budowa, droga impulsu w łuku odruchowym,
- odruch uczenia się, - autonomiczny układ nerwowy:
- funkcjonalny podział układu nerwowego,
- budowa i funkcja autonomicznego układu nerwowego,
- rola układu autonomicznego w utrzymaniu homeostazy,
- lokalizacja struktur nerwowych autonomicznego układu nerwowego, - higiena i choroby układu nerwowego:
- higiena układu nerwowego,
- biologiczne znaczenie snu,
- wpływ substancji psychoaktywnych na ciało człowieka (substancje narkotyczne, dopalacze, alkohol, nikotyna, leki),
- mechanizm uzależnienia,
- choroby neurologiczne (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia, depresja),
- diagnostyka chorób (elektroencefalografia, tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy).
3. Narządy zmysłów:
- budowa i działanie narządu wzroku:
- receptory i kryteria ich podziału,
- budowa oka - aparat ochronny i ruchowy oka, elementy budowy gałki ocznej,
- droga światła w oku,
- akomodacja i adaptacja oka,
- widzenie przestrzenne,
- wady wzroku,
- choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm),
- higiena wzroku, - ucho - narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi:
- budowa ucha,
- funkcje poszczególnych elementów budowy ucha,
- droga dźwięku w uchu,
- powstawanie wrażeń słuchowych,
- budowa i działanie narządu równowagi,
- negatywny wpływ hałasu na zdrowie, - narządy smaku oraz węchu:
- budowa i funkcje narządu smaku,
- powstawanie wrażeń smakowych,
- budowa i funkcje narządu węchu,
- powstawanie wrażeń węchowych.
Klasa 3 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Dowody ewolucji:
- ewolucja biologiczna,
- historia myśli ewolucyjnej,
- źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji,
- dowody bezpośrednie ewolucji,
- dowody pośrednie ewolucji,
- atawizmy,
- narządy szczątkowe,
- dywergencja,
- konwergencja,
- drzewo filogenetyczne organizmów.
2. Dobór naturalny - główny mechanizm ewolucji:
- dobór naturalny,
- dobór sztuczny,
- zmienność genetyczna i jej rola w ewolucji organizmów,
- konkurencja jako walka o byt,
- rodzaje doboru naturalnego,
- melanizm przemysłowy.
3. Ewolucja na poziomie populacji; specjacja:
- gatunek,
- pula genowa gatunku i populacji,
- dryf genetyczny,
- efekt założyciela,
- efekt wąskiego gardła,
- dobór naturalny a choroby genetyczne,
- specjacja.
4. Antropogeneza:
- pokrewieństwo człowieka z naczelnymi,
- antropogeneza,
- formy kopalne człowiekowatych,
- przełomowe zmiany w ewolucji człowieka.
5. Historia życia na Ziemi:
- hipotezy wyjaśniające najważniejsze etapy biogenezy,
- przebieg biogenezy,
- teoria endosymbiozy,
- etapy rozwoju życia na Ziemi,
- wpływ środowiska na przebieg ewolucji,
- etapy rozwoju organizmów na Ziemi.
6. Ekologia i różnorodność biologiczna:
- organizm w środowisku; tolerancja ekologiczna:
- ekologia,
- środowisko i jego czynniki,
- nisza ekologiczna,
- siedlisko,
- tolerancja ekologiczna,
- bioindykacja,
- bioindykator,
- skala porostowa, - cechy populacji:
- populacja,
- liczebność populacji,
- zagęszczenie populacji,
- struktura przestrzenna populacji,
- struktura wiekowa populacji i jej rodzaje,
- struktura płciowa populacji,
- modele wzrostu liczebności populacji,
- pojemność środowiska, - rodzaje oddziaływań między organizmami:
- zależności nieantagonistyczne,
- mutualizm obligatoryjny,
- mutualizm fakultatywny,
- komensalizm,
- zależności antagonistyczne,
- roślinożerność,
- drapieżnictwo,
- pasożytnictwo,
- konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa,
- adaptacje roślinożerców, drapieżników i pasożytów do zdobywania pokarmu,
- mechanizmy obronne zjadanych roślin, ofiar zwierząt i żywicieli pasożytów, - funkcjonowanie ekosystemu:
- ekosystem,
- biotop,
- biocenoza,
- klimaks,
- sukcesja pierwotna,
- sukcesja wtórna,
- łańcuch pokarmowy i jego ogniwa,
- sieć pokarmowa,
- obieg materii w ekosystemie,
- przepływ energii w ekosystemie,
- obiegi węgla i azotuw przyrodzie, - Czym jest różnorodność biologiczna?:
- różnorodność biologiczna i jej typy,
- naturalne czynniki kształtujące różnorodność biologiczną,
- przykłady ekosystemów o bogatym składzie gatunkowym,
- biosfera a biomy,
- biomy lądowe,
- biomy wodne,
- wpływ działalności człowieka na różnorodność biologiczną, - ochrona różnorodności biologicznej:
- bioróżnorodność a życie człowieka,
- formy ochrony przyrody - w tym: czynna i bierna, ex situ i in situ,
- ochrona gatunkowa,
- restytucja i reintrodukcja,
- zrównoważony rozwój,
- międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody.