Klasa 5 szkoły podstawowej

1. Biologia jako nauka:

• źródła wiedzy o biologii,
• dziedziny biologii,
• budowa organizmów wielokomórkowych,
• obserwacje mikroskopowe,
• budowa mikroskopu optycznego,
• rodzaje mikroskopów i wykorzystanie ich w biologii,
• obserwacje mikroskopowe i przygotowanie preparatu.

2. Budowa i czynności życiowe organizmów żywych:

• komórka zwierzęca i roślinna,
• składniki chemiczne organizmów,
• pierwiastki i związki chemiczne wchodzące w skład organizmu,
• samożywność i cudzożywność,
• sposoby oddychania organizmów.

3. Wirusy, bakterie, protisty i grzyby:

• grzyby - budowa i różnorodność grzybów,
• porosty - budowa i znaczenie,
• różnorodność protistów,
• występowanie i środowisko protistów,
• wirusy - cechy i budowa wirusów,
• cechy bakterii, występowanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie,
• znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka,
• sposoby rozprzestrzeniania się wirusów i bakterii,
• choroby wirusowe i bakteryjne.

4. Mchy:

• przedstawiciele mchów - środowisko życia i charakterystyczne cechy,
• płonnik i torfowiec,
• znaczenie mchów w przyrodzie i życiu człowieka.

Klasa 6 szkoły podstawowej

1. Charakterystyka świata zwierząt:

• budowa i czynności życiowe,
• tryb życia,
• bezkręgowce i kręgowce.

2. Tkanki zwierzęce:

• klasyfikacja tkanek zwierzęcych - tkanka nabłonkowa, tkanka łączna, tkanka mięśniowa, tkanka nerwowa - budowa i funkcje.

3. Parzydełkowce:

• środowisko i tryb życia parzydełkowców,
• charakterystyczne cechy parzydełkowców,
• znaczenie parzydełkowców.

4. Płazińce:

• środowisko i tryb życia,
• cechy charakterystyczne płazińców,
• znaczenie płazińców w przyrodzie.

5. Nicienie:

• środowisko i tryb życia nicieni,
• charakterystyka nicieni,
• znaczenie nicieni.

6. Pierścienice:

• środowisko życia pierścienic,
• budowa i znaczenie pierścienic.

7. Stawonogi i skorupiaki:

• środowiska życia skorupiaków,
• różnorodność skorupiaków,
• znaczenie skorupiaków w przyrodzie i dla człowieka.

8. Owady:

• środowisko i tryb życia owadów,
• cechy wspólne,
• różnorodność budowy owadów,
• znaczenie owadów.

9. Pajęczaki:

• środowisko życia pajęczaków,
• cechy pajęczaków,
• różnorodność pajęczaków,
• znaczenie pajęczaków.

10. Mięczaki:

• cechy wspólne mięczaków,
• środowiska życia,
• cechy wspólne oraz różnorodność mięczaków,
• znaczenie mięczaków w przyrodzie.

11. Małże i głowonogi:

• środowisko życia małży i głowonogów,
• cechy wspólne,
• różnorodność budowy małży i głowonogów,
• znaczenie małży i głowonogów.

12. Ryby:

• środowisko i tryb życia ryb,
• budowa zewnętrzna ryb,
• rozmnażanie się i rozwój ryb,
• budowa ryb,
• znaczenie ryb w przyrodzie.

13. Płazy:

• środowisko życia płazów,
• płazy jako zwierzęta zmiennocieplne,
• budowa płazów - cechy wspólne przedstawicieli tej gromady,
• rozmnażanie się i rozwój płazów,
• różnorodność płazów,
• znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka.

Klasa 7 szkoły podstawowej

1. Układ nerwowy i narządy zmysłów:

• ośrodki nerwowe,
• centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa,
• przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny,
• łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów,
• synapsy i ich rodzaje,
• choroby i higiena układu nerwowego,
• zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.

2. Układ hormonalny:

• gruczoły dokrewne i ich przegląd,
• rola i rodzaje hormonów,
• zasada działania hormonów,
• antagonistyczne działanie hormonów,
• choroby układu dokrewnego.

UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 7.

Klasa 8 szkoły podstawowej

1. Ekologia:

• podstawowe pojęcia w ekologii,
• tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty,
• organizm a środowisko,
• interakcje między i wewnątrzpopulacyjne,
• strategie rozrodu - r i K,
• zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych,
• materia i energia w ekosystemie,
• cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata,
• cykle biogeochemiczne - węgiel, azot,
• struktura i funkcjonowanie ekosystemu,
• biomy lądowe,
• sukcesja ekologiczna,
• zanieczyszczenia środowiska,
• gatunki inwazyjne,
• źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze,
• odpady i ich segregacja - pojemniki do segregacji i zasady segregacji odpadów.

2. Elementy ewolucjonizmu:

• mechanizmy i prawidłowości ewolucji,
• przebieg antropogenezy (Australopitek, Homo habilis, Homo erectus, neandertalczyk, człowiek współczesny); cechy człowieka współczesnego i człowiekowatych oraz rodzaju człowiek.

UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 8.

Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)

1. Budowa DNA i RNA, organizacja chromosomu, autosomy i allosomy, grupy zasad azotowych - puryny i pirymidyny.
2. Cykl komórkowy:

• fazy cyklu komórkowego,
• znaczenie procesu replikacji DNA,
• zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego.

3. Przebieg podziałów komórkowych. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:

• charakterystyka profazy, metafazy, anafazy i telofazy mitozy oraz mejozy (ze szczególnym uwzględnieniem I podziału mejotycznego),
• znaczenie mitozy i mejozy,
• porównanie mitozy z mejozą,
• przebieg i znaczenie procesu apoptozy.

4. Regulacja aktywności enzymów:

• działanie aktywatorów i inhibitorów enzymów,
• mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego w regulacji szlaków metabolicznych,
• wpływ czynników fizykochemicznych na aktywność enzymów.

5. Kierunki przemian metabolicznych:

• rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm,
• budowa i funkcja ATP,
• inne rodzaje przenośników elektronów,
• szlaki metaboliczne.

6. Budowa i działanie enzymów:

• budowa i właściwości enzymów,
• mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna,
• badanie wpływu enzymów na białka.

Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po gimnazjum)

1. Podstawowe techniki inżynierii genetycznej:

• organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO),
• sekwencjonowanie DNA,
• wykorzystanie enzymów restrykcyjnych,
• zastosowanie elektroforezy,
• łańcuchowa reakcja polimerazy DNA (PCR),
• wprowadzenie genu do komórki za pomocą wektorów,
• wyposażenie laboratorium biotechnologicznego,
• cele tworzenia bibliotek genomowych,
• wykorzystanie bakterii w inżynierii genetycznej,
• sonda molekularna jako metoda wykrywania genów.

2. Organizmy zmodyfikowane genetycznie:

• cele tworzenia roślin zmodyfikowanych genetycznie,
• otrzymywanie roślin zmodyfikowanych genetycznie,
• przykładowe modyfikacje genetyczne roślin,
• zastosowanie zwierząt zmodyfikowanych genetycznie w rolnictwie, medycynie, nauce i przemyśle,
• otrzymywanie zwierząt zmodyfikowanych genetycznie,
• GMO - zagrożenia i korzyści.

3. Biotechnologia a medycyna:

• diagnostyka molekularna,
• otrzymywanie biofarmaceutyków,
• hodowla tkanek i narządów do transplantacji,
• terapia genowa,
• materiały medyczne nowej generacji.

4. Klonowanie - tworzenie genetycznych kopii:

• pojęcia: klonowanie, klon, naturalne klony - drogi ich uzyskiwania,
• rozmnażanie bezpłciowe jako przykład naturalnego klonowania,
• klonowanie DNA i komórek,
• klonowanie roślin i zwierząt,
• zagrożeniom związanym z GMO.

5. Inżynieria genetyczna - korzyści i zagrożenia:

• argumenty przemawiające za stosowaniem technik inżynierii genetycznej w badaniach naukowych, medycynie, rolnictwie, przemyśle i ochronie środowiska,
• argumenty przemawiające przeciw stosowaniu technik inżynierii genetycznej,
• zagrożenia związane z możliwością masowego pojawienia się organizmów transgenicznych w ekosystemach naturalnych,
• wpływ GMO na ekosystemy i zdrowie człowieka,
• regulacje prawne dotyczące GMO w Unii Europejskiej i oznakowania produktów GMO.

6. Znaczenie badań nad DNA:

• praktyczne zastosowanie informacji zawartej w DNA,
• przykładowe gatunki organizmów i pozyskiwane od nich geny.