Biologia

Klasa 6 szkoły podstawowej

Klasa 7 szkoły podstawowej

ZAGADNIENIA Z KLASY VI oraz:

I. Skóra - powłoka organizmu:

1. Budowa i funkcje skóry.
2. Wytwory naskórka.
3. Dolegliwości i choroby skóry.
4. Oparzenia i odmrożenia.

II. Aparat ruchu:

1. Aparat ruchu. Budowa szkieletu:

• szkielet człowieka,
• kształty kości,
• rozpoznawanie kości.

2. Budowa szkieletu osiowego:

• budowa czaszki: mózgoczaszki i trzewioczaszki,
• czaszka noworodka,
• odcinki kręgosłupa,
• budowa klatki piersiowej.

3. Szkielet kończyn oraz ich obręczy:

• kości kończyny górnej i obręczy barkowej,
• kości kończyny dolnej i obręczy miednicznej,
• rodzaje połączeń kości,
• budowa stawu,
• rodzaje stawów.

4. Kości - elementy składowe szkieletu:

• budowa fizyczna i chemiczna kości długiej,
• funkcje kości, cechy budowy fizycznej umożliwiające spełnienie tych funkcji.

5. Choroby aparatu ruchu, urazy mechaniczne, wady postawy.

III. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość:

1. Poziomy organizacji ciała człowieka.
2. Rodzaje tkanek zwierzęcych (budowa i funkcje).
3. Funkcje układów narządów człowieka.

Klasa 8 szkoły podstawowej

Zagadnienie z klasy 7

I. Równowaga wewnętrzna organizmu:

1. Współdziałanie układów narządów w utrzymaniu homeostazy:

• regulacja temperatury ciała,
• regulacja stężenia glukozy we krwi,
• mechanizmy obrony organizmu przed wychłodzeniem i przegrzaniem,
• regulacja ilości wody w organizmie.

2. Choroby jako efekt zaburzenia homeostazy (czynniki wywołujące choroby zakaźne).

II. Układ rozrodczy:

1. Męski układ rozrodczy:

• cechy płciowe męskie (I, II i III -rzędowe),
• budowa i funkcje narządów męskiego układu rozrodczego,
• budowa plemnika,
• wpływ męskich hormonów płciowych na budowę i rozwój organizmu.

2. Żeński układ rozrodczy:

• budowa i funkcje narządów żeńskiego układu rozrodczego,
• budowa komórki jajowej.

3. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego:

• żeńskie hormony płciowe,
• przebieg cyklu miesiączkowego.

4. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin.

Zagadnienie z klasy 8

I. Genetyka

1. Czym jest genetyka?

• cechy dziedziczne i niedziedziczne

2. Nośnik informacji genetycznej - DNA:

• budowa i rola DNA,
• budowa i rola RNA,
• rodzaje kwasu RNA,
• budowa chromosomu.

3. Podziały komórkowe:

• mitoza i mejoza - przebieg, znaczenie,
• komórka haploidalna i diploidalna.

4. Podstawowe prawa dziedziczenia. Dziedziczenie cech u człowieka:

• wersje genu: allele dominujące i recesywne,
• fenotyp i genotyp,
• homozygota dominująca i recesywna, heterozygota,
• prawo czystości gamet,
• rozwiązywanie krzyżówek genetycznych - I prawo Mendla.

5. Dziedziczenie płci u człowieka:

• zasada dziedziczenia płci,
• rozwiązywanie krzyżówek genetycznych przedstawiających choroby sprzężone z płcią: hemofilię oraz daltonizm,
• genotypy osób zdrowych i chorych na hemofilię i daltonizm.

Klasa 1 liceum ogólnokształcącego

1. Znaczenie nauk biologicznych:

• biologia jako nauka o życiu
• systematyka organizmów - jednostki klasyfikacji
• wspólne cechy organizmów
• współczesne osiągnięcia biologiczne
• znaczenie nauk biologicznych w różnych dziedzinach życia
• wiarygodność informacji

2. Zasady prowadzenia badań biologicznych:

• metody naukowe stosowane w biologii
• zasady przeprowadzania obserwacji i doświadczeń
• próba badawcza i kontrolna (pozytywna i negatywna)
• dokumentowanie badań biologicznych, dane jakościowe i dane ilościowe (tabele, wykresy)
• analiza wyników badań

3. Obserwacje biologiczne:

• powiększenie, zdolność rozdzielcza mikroskopu
• budowa oraz zasady działania mikroskopów optycznego i elektronowego
• rodzaje mikroskopów elektronowych
• zasady mikroskopowania i przygotowywania preparatów mikroskopowych

4. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy:

• pierwiastki chemiczne
• pierwiastki biogenne
• makro- i mikroelementy
• oddziaływania i wiązania chemiczne
• związki nieorganiczne i organiczne
• substancje hydrofilowe i hydrofobowe
• sole mineralne

5. Znaczenie wody dla organizmów:

• woda jako składnik organizmu
• właściwości wody i znaczenie wody dla organizmów

6. Węglowodany - budowa i znaczenie:

• budowa węglowodanów
• podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy
• przemiany glukozy
• wiązanie O-glikozydowe
• budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów
• występowanie i znaczenie węglowodanów
• wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym

7. Aminokwasy. Właściwości i wykrywanie białek:

• rodzaje aminokwasów (białkowe, niebiałkowe)
• budowa i właściwości aminokwasów białkowych
• określanie postaci jonowej aminokwasów*
• aminokwasy obojętne, kwasowe i zasadowe*
• aminokwasy hydrofilowe
• i hydrofobowe*
• powstawanie i wykrywanie wiązań peptydowych
• poziomy organizacji białek
• podział i funkcje białek
• wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka
• badanie wpływu różnych substancji i wysokiej temperatury na mieszaninę białka z wodą

8. Lipidy - budowa i znaczenie:

• podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki
• budowa i funkcje lipidów prostych
• kwasy tłuszczowe nasycone
• i nienasycone
• budowa i funkcje lipidów złożonych
• budowa i funkcje lipidów izoprenowych
• obserwacja lipidów w nasionach słonecznika

9. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:

• budowa i funkcje nukleotydów
• rodzaje nukleotydów
• dinukleotydy a witaminy*
• rodzaje kwasów nukleinowych
• zasada komplementarności
• budowa i funkcje DNA
• replikacja DNA
• budowa i funkcje RNA

Klasa 2 liceum ogólnokształcącego

1. Bezkomórkowe czynniki zakaźne.

• Wirusy - molekularne pasożyty:
  - budowa i formy morfologiczne wirusów
  - przebieg infekcji wirusowej
  - cykle: lityczny i lizogeniczny
  - cykle infekcyjne wirusa DNA i retrowirusa
  - odwrotna transkrypcja
  - znaczenie wirusów
  - choroby wirusowe człowieka (wścieklizna, AIDS, choroba Heinego-Medina, schorzenia wywołane zakażeniem HPV, grypa, odra, ospa, różyczka, świnka, WZW typu A, B i C)
  - profilaktyka i leczenie chorób wirusowych
  - wirusy onkogenne
• Wiroidy i priony - swoiste czynniki infekcyjne:
  - budowa wiroidów i prionów
  - wiroidy i priony jako czynniki infekcyjne

2. Różnorodność prokariontów, protistów, grzybów i porostów.

• Klasyfikowanie organizmów:
  - zadania systematyki
  - nazewnictwo binominalne (dwuimienne)
  - systemy klasyfikacji: naturalne i sztuczne
  - metody fenetyczne i filogenetyczne klasyfikacji organizmów
  - narządy analogiczne i homologiczne
  - drzewo rodowe organizmów
  - dwudzielne klucze do oznaczania gatunków królestwa organizmów
• Organizmy prokariotyczne - bakterie i archeowce:
  - wielkość i formy bakterii
  - budowa komórki bakteryjnej
  - budowa ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych
  - zdolność wiązania azotu atmosferycznego przez niektóre bakterie
  - sposoby odżywiania się bakterii
  - oddychanie beztlenowe i tlenowe bakterii
  - formy przetrwalnikowe bakterii
  - ruch u bakterii
  - rozmnażanie się bakterii
  - procesy płciowe bakterii
  - przystosowania archeowców do ekstremalnych warunków życia
  - przegląd systematyczny bakterii
  - znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka
  - wybrane choroby bakteryjne człowieka (gruźlica, tężec, borelioza, salmonelloza, kiła, rzeżączka)
  - leczenie chorób bakteryjnych

Klasa 3 liceum ogólnokształcącego

1. Miejsce człowieka w systemie klasyfikacji organizmów:

• systematyka człowieka
• unikatowe cechy człowieka
• pokrewieństwo między człowiekiem a innymi zwierzętami

2. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka:

• poziomy organizacji budowy ciała
• układy narządów
• i ich funkcje
• współpraca między układami narządów

3. Homeostaza:

• definicja homeostazy
• mechanizmy homeostatyczne
• termoregulacja
• stałocieplność
• endotermiczność
• termogeneza
• utrzymywanie prawidłowego ciśnienia krwi
• osmoregulacja
• rytmy biologiczne
• rytm dobowy
• zegar biologiczny

4. Układ powłokowy:

• układ powłokowy u zwierząt
• funkcje powłoki ciała
• powłoki ciała u zwierząt bezkręgowych
• powłoki ciała strunowców
• skóra kręgowców
• wytwory skóry właściwej
• wytwory naskórka
• skóra kręgowców

5. Budowa i funkcje skóry:

• budowa skóry
• budowa naskórka i jego funkcje
• tkanka podskórna i jej funkcje
• funkcje skóry
• wytwory naskórka
• gruczoły naskórka
• udział skóry w odbiorze bodźców
• udział skóry w termoregulacji
• rola skóry w syntezie witaminy D3

6. Higiena i choroby skóry:

• zasady higieny skóry
• diagnostyka chorób skóry
• wpływ nadmiaru promieniowania słonecznego na skórę
• oparzenia słoneczne
• fotostarzenie się skóry
• choroby skóry

7. Układ ruchu:

• ruch u zwierząt
• ruch rzęskowy
• ruch mięśniowy
• szkielet zewnętrzny
• szkielet wewnętrzny
• szkielet hydrauliczny
• poruszanie się zwierząt
• w środowisku lądowym i wodnym
• lot czynny i lot aktywny

8. Budowa i funkcje szkieletu:

• podział układu ruchu
• budowa i funkcje szkieletu
• właściwości kości a ich funkcje
• elementy szkieletu osiowego
• szkielet kończyn
• podział kości
• budowa zewnętrzna i budowa wewnętrzna kości długiej
• Rodzaje połączeń kości
• podział połączeń kości
• rodzaje i budowa połączeń ścisłych
• budowa stawu i funkcje budujących go elementów
• rodzaje stawów

9. Elementy szkieletu:

• budowa i rola elementów szkieletu osiowego
• budowa czaszki
• elementy mózgoczaszki
• i twarzoczaszki
• zatoki przynosowe
• budowa kręgosłupa i kręgu
• rodzaje kręgów
• naturalne krzywizny kręgosłupa
• budowa i funkcje klatki piersiowej
• budowa obręczy barkowej i wolnej kończyny górnej
• budowa obręczy miednicowej i wolnej kończyny dolnej

10. Budowa i funkcjonowanie układu mięśniowego:

• mięśnie szkieletowe i ich podział
• przykłady mięśni szkieletowych i ich funkcje
• hierarchiczna budowa mięśnia szkieletowego
• budowa sarkomeru
• współdziałanie i antagonizm mięśni szkieletowych
• molekularny mechanizm skurczu mięśnia
• źródła energii dla mięśni
• włókna mięśniowe
• dług tlenowy
• rodzaje skurczów mięśniowych
• jednostka motoryczna mięśnia

11. Higiena i choroby układu ruchu:

• wpływ diety i aktywności fizycznej na układ ruchu
• doping i jego wpływ na organizm
• choroby i zaburzenia układu ruchu
• profilaktyka zaburzeń i chorób układu ruchu

12. Układ pokarmowy:

• odżywianie się zwierząt
• sposoby pobierania pokarmu
• trawienie zewnątrzkomórkowe
• trawienie wewnątrzkomórkowe
• podział zwierząt ze względu na wielkość i stan skupienia spożywanego pokarmu
• ewolucja układu pokarmowego
• podział zwierząt ze względu na rodzaj spożywanego pokarmu
• porównanie długości przewodów pokarmowych roślinożercy i drapieżnika
• przystosowania zwierząt do rodzaju spożywanego pokarmu

13. Organiczne składniki pokarmowe:

• sacharydy jako główne źródło energii
• podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne
• błonnik pokarmowy i jego funkcja
• białka jako budulec organizmu
• podział aminokwasów na endogenne i egzogenne
• białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe
• źródła białek dla organizmu
• funkcje tłuszczy właściwych
• funkcje NNKT i ich źródła
• cholesterol i jego przemiany w organizmie
• zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe

14. Rola witamin. Nieorganiczne składniki pokarmowe:

• podział witamin
• zapotrzebowanie organizmu na witaminy
• hipowitaminoza
• awitaminoza
• hiperwitaminoza
• charakterystyka, funkcje i źródła witamin
• znaczenie i właściwości wody
• bilans wodny człowieka
• ośrodek pragnienia
• podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje

15. Budowa i funkcje układu pokarmowego:

• elementy układu pokarmowego
• funkcje przewodu pokarmowego
• i gruczołów trawiennych
• budowa ścian przewodu pokarmowego
• wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym
• związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami
• rodzaje i budowa zębów
• sok żołądkowy -skład i funkcje
• wątroba jako centrum metaboliczne organizmu
• żółć - skład i rola
• sok trzustkowy - skład i funkcje
• mikrobiom i jego rola w organizmie

16. Procesy trawienia i wchłaniania:

• mechanizm trawienia
• przemiany sacharydów, białek i tłuszczów
• trawienie skrobi, białek i tłuszczów
• enzymy trawienne i ich funkcje
• wchłanianie produktów trawienia
• budowa i rola kosmków jelitowych
• mechanizm transportu substancji przez błony enterocytu
• wpływ pH na trawienie skrobi przez amylazę ślinową
• regulacja czynności układu pokarmowego
• działanie ośrodków głodu i sytości

17. Zasady racjonalnego odżywiania się:

• czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe
• bilans energetyczny
• piramida zdrowego żywienia i stylu życia
• wielkość porcji i proporcje składników posiłków
• otyłość - przyczyny i profilaktyka
• BMI
• zaburzenia odżywiania

18. Choroby układu pokarmowego:

• badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego
• choroby pasożytnicze, wirusowe i bakteryjne układu pokarmowego
• zespół złego wchłaniania
• choroba Crohna
• choroby nowotworowe układu pokarmowego
• dieta bezglutenowa