Klasa 5 szkoły podstawowej

1. Biologia - nauka o życiu:

• dziedziny biologii,
• cechy i czynności życiowe organizmów,
• organizmy wielokomórkowe.

2. Sposoby poznawania biologii:

• obserwacja,
• doświadczenie,
• metoda naukowa,
• cechy dobrego badacza,
• źródła wiedzy biologicznej.

3. Obserwacje mikroskopowe:

• budowa mikroskopu optycznego,
• zasady obserwowania preparatu mikroskopowego,
• przybory do mikroskopowania,
• obliczanie powiększenia mikroskopu.

Klasa 6 szkoły podstawowej

Zakres materiału klasy 5 szkoły podstawowej oraz:
1. Królestwo zwierząt:

• wspólne cechy zwierząt,
• komórka zwierzęca,
• budowa organizmu zwierzęcego,
• grupy zwierząt,
• kręgowce, bezkręgowce,
• gąbki - zwierzęta inne niż wszystkie.

2. Tkanka nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa u zwierząt:

• rodzaje tkanek zwierzęcych,
• budowa i funkcje tkanki nabłonkowej,
• budowa i funkcje tkanki mięśniowej,
• budowa i funkcje komórek nerwowych.

3. Tkanka łączna:

• rodzaje i miejsca występowania tkanki łącznej,
• funkcje tkanki kostnej, chrzęstnej oraz tłuszczowej,
• cechy charakterystyczne budowy poszczególnych tkanek,
• krew, składniki krwi oraz ich znaczenie.

Klasa 7 szkoły podstawowej

ZAGADNIENIA Z KLASY VI oraz:

I. Skóra - powłoka organizmu:

1. Budowa i funkcje skóry.
2. Wytwory naskórka.
3. Dolegliwości i choroby skóry.
4. Oparzenia i odmrożenia.

II. Aparat ruchu:

1. Aparat ruchu. Budowa szkieletu:

• szkielet człowieka,
• kształty kości,
• rozpoznawanie kości.

2. Budowa szkieletu osiowego:

• budowa czaszki: mózgoczaszki i trzewioczaszki,
• czaszka noworodka,
• odcinki kręgosłupa,
• budowa klatki piersiowej.

3. Szkielet kończyn oraz ich obręczy:

• kości kończyny górnej i obręczy barkowej,
• kości kończyny dolnej i obręczy miednicznej,
• rodzaje połączeń kości,
• budowa stawu,
• rodzaje stawów.

4. Kości - elementy składowe szkieletu:

• budowa fizyczna i chemiczna kości długiej,
  funkcje kości, cechy budowy fizycznej umożliwiające spełnienie tych funkcji.

5. Choroby aparatu ruchu, urazy mechaniczne, wady postawy..

Klasa 8 szkoły podstawowej

Zagadnienie z klasy 7

I. Równowaga wewnętrzna organizmu:

1. Współdziałanie układów narządów w utrzymaniu homeostazy:

• regulacja temperatury ciała,
• regulacja stężenia glukozy we krwi,
• mechanizmy obrony organizmu przed wychłodzeniem i przegrzaniem,
• regulacja ilości wody w organizmie.

2. Choroby jako efekt zaburzenia homeostazy (czynniki wywołujące choroby zakaźne).

II. Układ rozrodczy:

1. Męski układ rozrodczy:

• cechy płciowe męskie (I, II i III -rzędowe),
• budowa i funkcje narządów męskiego układu rozrodczego,
• budowa plemnika,
• wpływ męskich hormonów płciowych na budowę i rozwój organizmu.

2. Żeński układ rozrodczy:

• budowa i funkcje narządów żeńskiego układu rozrodczego,
• budowa komórki jajowej.

3. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego:

• żeńskie hormony płciowe,
• przebieg cyklu miesiączkowego.

4. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin.

Zagadnienie z klasy 8

I. Genetyka

1. Czym jest genetyka?

• cechy dziedziczne i niedziedziczne

2. Nośnik informacji genetycznej - DNA:

• budowa i rola DNA,
• budowa i rola RNA,
• rodzaje kwasu RNA,
• budowa chromosomu.

3. Podziały komórkowe:

• mitoza i mejoza - przebieg, znaczenie,
• komórka haploidalna i diploidalna.

4. Podstawowe prawa dziedziczenia. Dziedziczenie cech u człowieka:

• wersje genu: allele dominujące i recesywne,
• fenotyp i genotyp,
• homozygota dominująca i recesywna, heterozygota,
• prawo czystości gamet,
• rozwiązywanie krzyżówek genetycznych - I prawo Mendla.

5. Dziedziczenie płci u człowieka:

• zasada dziedziczenia płci,
• rozwiązywanie krzyżówek genetycznych przedstawiających choroby sprzężone z płcią: hemofilię oraz daltonizm,
• genotypy osób zdrowych i chorych na hemofilię i daltonizm.

Klasa 1 liceum ogólnokształcącego

Zakres materiału klasy 8 szkoły podstawowej oraz:
1. Znaczenie nauk biologicznych:

• biologia jako nauka o życiu,
• systematyka organizmów - jednostki klasyfikacji,
• wspólne cechy organizmów,
• współczesne osiągnięcia biologiczne,
• znaczenie nauk biologicznych w różnych dziedzinach życia,
• wiarygodność informacji.

2. Zasady prowadzenia badań biologicznych:

• metody naukowe stosowane w biologii,
• zasady przeprowadzania obserwacji i doświadczeń,
• próba badawcza i kontrolna (pozytywna i negatywna),
• dokumentowanie badań biologicznych, dane jakościowe i dane ilościowe (tabele, wykresy),
• analiza wyników badań.

3. Obserwacje biologiczne:

• obserwacje makro- i mikroskopowe,
• budowa mikroskopu optycznego,
• rodzaje mikroskopów (optyczny, fluorescencyjny, skaningowy, transmisyjny),
• zasady mikroskopowania,
• dokumentacja obserwacji mikroskopowej.

4. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy:

• pierwiastki chemiczne,
• pierwiastki biogenne,
• makro- i mikroelementy i ich znaczenie.

5. Znaczenie wody dla organizmów

• woda jako składnik organizmu,
• znaczenie wody dla organizmów.

6. Węglowodany - budowa i znaczenie:

• budowa węglowodanów,
• podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy,
• przemiany glukozy,
• wiązanie O-glikozydowe,
• budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów,
• występowanie i znaczenie węglowodanów,
• wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym.

7. Białka - budulec życia:

• budowa aminokwasów i białek,
• związek między budową a funkcją białek,
• podział białek na białka proste i złożone,
• przykłady białek, ich występowanie i funkcje.

8. Właściwości i wykrywanie białek:

• właściwości białek,
• wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka (zjawisko koagulacji i denaturacji),
• badanie wpływu wybranych czynników fizykochemicznych na białko,
• wykrywanie białek w materiale biologicznym (reakcja biuretowa, reakcja ksantofilowa).

9. Lipidy - budowa i znaczenie:

• podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki,
• budowa i właściwości lipidów prostych,
• kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone,
• budowa i właściwości lipidów złożonych,
• znaczenie biologiczne lipidów prostych i złożonych,
• wykrywanie lipidów w materiale biologicznym.

10. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:

• budowa DNA i RNA,
• organizacja materiału genetycznego,
• podział i rola rRNA, mRNA, tRNA, snRNA.

11. Budowa komórki:

• podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne,
• główne elementy komórki eukariotycznej,
• przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji,
• porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych,
• budowa i znaczenie błon biologicznych:
  - budowa i rodzaje błon biologicznych,
  - funkcje błon biologicznych,
  - rodzaje transportu przez błony (transport bierny i czynny),
  - osmoza w komórce roślinnej i zwierzęcej,
  - badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy,
• budowa i rola jądra komórkowego:
  - budowa jądra komórkowego,
  - funkcje jądra komórkowego,
  - organizacja materiału genetycznego w jądrze komórkowym,
• składniki cytoplazmy:
  - budowa i funkcje cytozolu,
  - budowa i funkcje cytoszkieletu,
  - system błon wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna, wakuole, lizosomy, aparat Golgiego),
  - funkcje rybosomów,
  - budowa i funkcje mitochondriów.

Klasa 2 liceum ogólnokształcącego

Zakres materiału klasy 1 liceum oraz:
1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka:

• poziomy organizacji budowy ciała,
• układy narządów i ich funkcje,
• współpraca między układami narządów,
• definicja homeostazy.

2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa:

• rodzaje tkanek i miejsca ich występowania w organizmie,
• rodzaje, budowa, miejsca występowania i funkcje nabłonków,
• rodzaje, budowa i funkcje tkanki mięśniowej,
• tkanka nerwowa - budowa i funkcje neuronów oraz komórek glejowych.

3. Tkanka łączna:

• rodzaje tkanki łącznej (tkanka łączna właściwa, tkanka łączna podporowa, tkanka łączna płynna),
• tkanka łączna właściwa - rodzaje, budowa i funkcje,
• rodzaje tkanki łącznej podporowej: tkanka chrzęstna i tkanka kostna (ich budowa i funkcje),
• skład krwi i limfy oraz ich funkcje,
• miejsca występowania poszczególnych rodzajów tkanki łącznej w organizmie.

4. Skóra - powłoka ciała:

• budowa i funkcje skóry:
  - budowa i funkcje skóry,
  - budowa naskórka i jego funkcje,
  - tkanka podskórna i jej funkcje,
  - wytwory naskórka: gruczoły (łojowe, potowe i mlekowe), włosy, paznokcie,
  - funkcje skóry (m.in. syntetyzująca, receptorowa, wydzielnicza, termoregulacyjna),
  - udział skóry w homeostazie - mechanizm termoregulacji,
  - rola skóry w syntezie witaminy D3,
• choroby i higiena skóry:
  - diagnostyka chorób skóry (dermoskopia, badanie mikroskopowe),
  - choroby skóry (grzybice, wszawica, świerzb, trądzik pospolity, czerniak złośliwy),
  - wpływ nadmiaru promieniowania słonecznego na skórę,
  - higiena skóry.

5. Ogólna budowa i funkcje szkieletu:

• podział aparatu ruchu na część bierną i część czynną ,
• budowa i funkcje szkieletu, elementy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn,
• podział kości ze względu na ich kształt,
• budowa zewnętrzna i budowa wewnętrzna kości długiej,
• właściwości kości a ich funkcje.

6. Rodzaje połączeń kości:

• podział połączeń kości (połączenia ścisłe i połączenia ruchome),
• rodzaje i budowa połączeń ścisłych,
• budowa stawu i funkcje budujących go elementów,
• rodzaje stawów.

7. Szkielet osiowy i szkielet kończyn:

• budowa i rola elementów szkieletu osiowego: czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej,
• naturalne krzywizny kręgosłupa,
• budowa obręczy barkowej i kończyny górnej,
• budowa obręczy miednicznej i kończyny dolnej.

8. Budowa i funkcjonowanie mięśni szkieletowych:

• przykłady mięśni szkieletowych i ich funkcje,
• budowa mięśnia szkieletowego z uwzględnieniem budowy sarkomeru,
• współdziałanie i antagonizm mięśni szkieletowych,
• mechanizm skurczu mięśnia,
• źródła energii dla mięśni.

9. Higiena i choroby aparatu ruchu:

• wpływ diety, suplementów diety i aktywności fizycznej na stan aparatu ruchu,
• doping i jego wpływ, na organizm
• zaburzenia aparatu ruchu (wady postawy, płaskostopie, urazy mechaniczne),
• profilaktyka wad postawy i płaskostopia,
• choroby aparatu ruchu (osteoporoza i krzywica) oraz ich profilaktyka .

10. Układ pokarmowy:

• organiczne składniki pokarmowe:
  - cukry jako główne źródło energii,
  - podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne,
  - błonnik pokarmowy i jego funkcja,
  - białka jako budulec organizmu,
  - podział aminokwasów na endogenne i egzogenne,
  - białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe,
  - tłuszcze jako materiał zapasowy,
  - funkcje NNKT i ich źródła,
  - zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe,
• rola witamin; nieorganiczne składniki pokarmowe:
  - podział witamin na rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie,
  - zapotrzebowanie organizmu na witaminy (hipowitaminoza, awitaminoza i hiperwitaminoza),
  - charakterystyka, funkcje i źródła witamin,
  - znaczenie naturalnych antyutleniaczy,
  - podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje,
  - znaczenie i właściwości wody,
  - bilans wodny człowieka
• budowa i funkcje układu pokarmowego:
  - odcinki przewodu pokarmowego i ich rola,
  - wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym,
  - rodzaje zębów i ich budowa,
  - związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami,
  - mikrobiom i jego rola w organizmie,
  - gruczoły trawienne (wątroba, trzustka, ślinianki),
  - wątroba jako centrum metaboliczne organizmu,
• procesy trawienia i wchłaniania:
  - trawienie w przewodzie pokarmowym składników odżywczych: białek, tłuszczów, cukrów,
  - enzymy trawienne i ich funkcje,
  - wchłanianie produktów powstałych w wyniku trawienia składników pokarmowych,
  - budowa i rola kosmków jelitowych,
  - działanie ośrodków głodu i sytości,
  - wpływ pH na trawienie skrobi,
• zasady racjonalnego odżywiania się:
  - czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe,
  - bilans energetyczny (dodatni i ujemny),
  - piramida zdrowego żywienia i stylu życia,
  - wielkość porcji i proporcje składników posiłków,
  - otyłość jako problem zdrowotny związany z rozwojem cywilizacji, przyczyny otyłości i jej profilaktyka,
  - BMI,
  - zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia),
• choroby układu pokarmowego:
  - badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego (gastroskopia, kolonoskopia, USG, badania krwi i kału),
  - choroby pasożytnicze układu pokarmowego (tasiemiec, glista ludzka, owsik, włosień kręty) i sposoby zarażenia się nimi,
  - choroby wirusowe układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C),
  - choroby bakteryjne układu pokarmowego (próchnica, choroba wrzodowa, salmonelloza),
  - zespół złego wchłaniania,
  - choroba Crohna,
  - choroby nowotworowe układu pokarmowego (rak żołądka, rak jelita grubego),
  - dieta bezglutenowa.

Klasa 3 liceum ogólnokształcącego

Zakres materiału klasy 2 liceum oraz:
1. Cechy kodu genetycznego:

• kod genetyczny,
• kodon,
• rola kodonu START i STOP,
• cechy kodu genetycznego,
• tabela kodu genetycznego.

2. Odczytywanie informacji genetycznej:

• ekspresja genów,
• transkrypcja,
• rola polimerazy RNA,
• modyfikacje potranskrypcyjne,
• translacja,
• modyfikacje potranslacyjne,
• regulacja ekspresji genów.

3. Gen a genom. Budowa i rola kwasów nukleinowych:

• gen,
• genom,
• budowa DNA,
• reguła komplementarności,
• funkcje DNA,
• replikacja DNA,
• budowa RNA,
• rodzaje i funkcje RNA.

4. Genetyka klasyczna. I prawo Mendla. Krzyżówka testowa:

• genotyp, fenotyp, allel,
• allel dominujący, allel recesywny,
• homozygota, heterozygota,
• badania Mendla,
• I prawo Mendla,
• krzyżówka genetyczna,
• szachownica (diagram) Punnetta,
• krzyżówka testowa,
• dziedziczenie jednogenowe.

5. II prawo Mendla:

• II prawo Mendla,
• krzyżówka genetyczna dwugenowa,
• krzyżówka testowa dwugenowa,
• zapis krzyżówki dwugenowej.

6. Dziedziczenie grup krwi - allele wielokrotne.