Klasa 5 szkoły podstawowej
1. Biologia - nauka o życiu:
- dziedziny biologii,
- cechy i czynności życiowe organizmów,
- organizmy wielokomórkowe.
2. Sposoby poznawania bioligii:
- obserwacja,
- doświadczenie,
- metoda naukowa,
- cechy dobrego badacza,
- źródła wiedzy biologicznej.
3. Obserwacje mikroskopowe:
- budowa mikroskopu optycznego,
- zasady obserwowania preparatu mikroskopowego,
- przybory do mikroskopowania,
- obliczanie powiększenia mikroskopu.
Klasa 6 szkoły podstawowej
1. Królestwo zwierząt:
- wspólne cechy zwierząt,
- komórka zwierzęca,
- budowa organizmu zwierzęcego,
- grupy zwierząt,
- kręgowce, bezkręgowce,
- gąbki – zwierzęta inne niż wszystkie.
2. Tkanka nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa u zwierząt:
- rodzaje tkanek zwierzęcych,
- budowa i funkcje tkanki nabłonkowej,
- budowa i funkcje tkanki mięśniowej,
- budowa i funkcje komórek nerwowych.
3. Tkanka łączna:
- rodzaje i miejsca występowania tkanki łącznej,
- funkcje tkanki kostnej, chrzęstnej oraz tłuszczowej,
- cechy charakterystyczne budowy poszczególnych tkanek,
- krew, składniki krwi oraz ich znaczenie.
Klasa 7 szkoły podstawowej
ZAGADNIENIA Z KLASY VI:
1. Świat zwierząt. Od parzydełkowców do pierścienic.
ZAGADNIENIA Z KLASY VII:
1. Podstawy biologii i organizacja życia:
- biologia nauką o życiu,
- budowa komórki roślinnej, zwierzęcej, bakteryjnej, grzyba,
- skład chemiczny komórki i rola związków organicznych: cukry, białka, tłuszcze,
- pierwiastki i ich rola - mikroelementy, makroelementy - w tym pierwiastki biogenne,
- podstawy systematyki i klasyfikacji organizmów,
- etapy eksperymentu biologicznego; problematyka badawcza i planowanie doświadczenia.
2. Higiena i choroby skóry:
- zasady higieny skóry,
- czynniki powodujące uszkodzenia skóry,
- wpływ słońca na zdrowie skóry,
- dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy (grzybice skóry, czerniak),
- rodzaje oparzeń i odmrożeń,
- pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku odmrożeń i oparzeń.
3. Budowa i funkcje skóry:
- budowa skóry i warstwy podskórnej,
- funkcje skóry i warstwy podskórnej,
- budowa i rola wytworów skóry,
- działanie receptorów skóry.
4. Układ pokarmowy:
- odżywianie: składniki pokarmu, budowa i funkcjonowanie układu pokarmowego, zasady prawidłowego żywienia, witaminy, trawienie składników pokarmowych
UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7.
Klasa 8 szkoły podstawowej
ZAGADNIENIA Z KLASY VII:
1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość.
2. Skóra jako powłoka organizmu - budowa i funkcje skóry, choroby skóry.
3. Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- ośrodki nerwowe,
- centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa,
- przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny,
- łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów,
- synapsy i ich rodzaje,
- choroby i higiena układu nerwowego,
- zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.
4. Układ hormonalny:
- gruczoły dokrewne i ich przegląd,
- rola i rodzaje hormonów,
- zasada działania hormonów,
- antagonistyczne działanie hormonów,
- choroby układu dokrewnego.
ZAGADNIENIA Z KLASY VIII:
1. Genetyka:
- podziały komórkowe,
- nośnik informacji genetycznej - DNA; budowa DNA i RNA,
- cechy kodu genetycznego,
- podstawowe prawa dziedziczenia; zadania genetyczne - I i II Prawo Mendla,
- dziedziczenie cech u człowieka; dziedziczenie płci u człowieka,
- dziedziczenie grup krwi.
UWAGA! Szczegółowe zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7 i 8.
Klasa 1 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Znaczenie nauk biologicznych:
- biologia jako nauka o życiu,
- systematyka organizmów - jednostki klasyfikacji,
- wspólne cechy organizmów,
- współczesne osiągnięcia biologiczne,
- znaczenie nauk biologicznych w różnych dziedzinach życia,
- wiarygodność informacji.
2. Zasady prowadzenia badań biologicznych:
- metody naukowe stosowane w biologii,
- zasady przeprowadzania obserwacji i doświadczeń,
- próba badawcza i kontrolna (pozytywna i negatywna),
- dokumentowanie badań biologicznych, dane jakościowe i dane ilościowe (tabele, wykresy),
- analiza wyników badań.
3. Obserwacje biologiczne:
- obserwacje makro- i mikroskopowe,
- budowa mikroskopu optycznego,
- rodzaje mikroskopów (optyczny, fluorescencyjny, skaningowy, transmisyjny),
- zasady mikroskopowania,
- dokumentacja obserwacji mikroskopowej.
4. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy:
- pierwiastki chemiczne,
- pierwiastki biogenne,
- makro- i mikroelementy.
5. Znaczenie wody dla organizmów:
- woda jako składnik organizmu,
- znaczenie wody dla organizmów.
6. Węglowodany - budowa i znaczenie:
- budowa węglowodanów,
- podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy,
- przemiany glukozy,
- wiązanie O-glikozydowe,
- budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów,
- występowanie i znaczenie węglowodanów,
- wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym.
7. Białka - budulec życia:
- budowa aminokwasów i białek,
- związek między budową a funkcją białek,
- podział białek na białka proste i złożone,
- przykłady białek, ich występowanie i funkcje.
8. Właściwości i wykrywanie białek:
- właściwości białek,
- wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka (zjawisko koagulacji i denaturacji),
- badanie wpływu wybranych czynników fizykochemicznych na białko,
- wykrywanie białek w materiale biologicznym (reakcja biuretowa, reakcja ksantofilowa).
9. Lipidy - budowa i znaczenie:
- podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki,
- budowa i właściwości lipidów prostych,
- kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone,
- budowa i właściwości lipidów złożonych,
- znaczenie biologiczne lipidów prostych i złożonych,
- wykrywanie lipidów w materiale biologicznym.
10. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:
- budowa DNA i RNA,
- organizacja materiału genetycznego,
- podział i rola rRNA, mRNA, tRNA, snRNA.
11. Budowa komórki:
- podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne,
- główne elementy komórki eukariotycznej,
- przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji,
- porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych,
- budowa i znaczenie błon biologicznych:
- budowa i rodzaje błon biologicznych,
- funkcje błon biologicznych,
- rodzaje transportu przez błony (transport bierny i czynny),
- osmoza w komórce roślinnej i zwierzęcej,
- badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy, - budowa i rola jądra komórkowego:
- budowa jądra komórkowego,
- funkcje jądra komórkowego,
- organizacja materiału genetycznego w jądrze komórkowym, - składniki cytoplazmy:
- budowa i funkcje cytozolu,
- budowa i funkcje cytoszkieletu,
- system błon wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna, wakuole, lizosomy, aparat Golgiego),
- funkcje rybosomów,
- budowa i funkcje mitochondriów.
Klasa 2 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka:
- poziomy organizacji budowy ciała,
- układy narządów i ich funkcje,
- współpraca między układami narządów,
- definicja homeostazy.
2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa:
- rodzaje tkanek i miejsca ich występowania w organizmie,
- rodzaje, budowa, miejsca występowania i funkcje nabłonków,
- rodzaje, budowa i funkcje tkanki mięśniowej,
- tkanka nerwowa - budowa i funkcje neuronów oraz komórek glejowych.
3. Tkanka łączna:
- rodzaje tkanki łącznej (tkanka łączna właściwa, tkanka łączna podporowa, tkanka łączna płynna),
- tkanka łączna właściwa - rodzaje, budowa i funkcje,
- rodzaje tkanki łącznej podporowej: tkanka chrzęstna i tkanka kostna (ich budowa i funkcje),
- skład krwi i limfy oraz ich funkcje,
- miejsca występowania poszczególnych rodzajów tkanki łącznej w organizmie.
4. Skóra - powłoka ciała:
- budowa i funkcje skóry:
- budowa i funkcje skóry,
- budowa naskórka i jego funkcje,
- tkanka podskórna i jej funkcje,
- wytwory naskórka: gruczoły (łojowe, potowe i mlekowe), włosy, paznokcie,
- funkcje skóry (m.in. syntetyzująca, receptorowa, wydzielnicza, termoregulacyjna),
- udział skóry w homeostazie - mechanizm termoregulacji,
- rola skóry w syntezie witaminy D3, - choroby i higiena skóry:
- diagnostyka chorób skóry (dermoskopia, badanie mikroskopowe),
- choroby skóry (grzybice, wszawica, świerzb, trądzik pospolity, czerniak złośliwy),
- wpływ nadmiaru promieniowania słonecznego na skórę higiena skóry.
5. Układ ruchu:
- ogólna budowa i funkcje szkieletu,
- rodzaje połączeń kości,
- szkielet osiowy i kończyn,
- budowa i funkcjonowanie mięśni,
- higiena i choroby układu ruchu.
Klasa 3 liceum ogólnokształcącego (po szkole podstawowej)
1. Cechy kodu genetycznego:
- kod genetyczny,
- kodon,
- rola kodonu START i STOP,
- cechy kodu genetycznego,
- tabela kodu genetycznego.
2. Odczytywanie informacji genetycznej:
- ekspresja genów,
- transkrypcja,
- rola polimerazy RNA,
- modyfikacje potranskrypcyjne,
- translacja,
- modyfikacje potranslacyjne,
- regulacja ekspresji genów.
3. Gen a genom. Budowa i rola kwasów nukleinowych:
- gen,
- genom,
- budowa DNA,
- reguła komplementarności,
- funkcje DNA,
- replikacja DNA,
- budowa RNA,
- rodzaje i funkcje RNA.
4. Genetyka klasyczna. I prawo Mendla. Krzyżówka testowa:
- genotyp, fenotyp, allel,
- allel dominujący, allel recesywny,
- homozygota, heterozygota,
- badania Mendla,
- I prawo Mendla,
- krzyżówka genetyczna,
- szachownica (diagram) Punnetta,
- krzyżówka testowa,
- dziedziczenie jednogenowe.
5. Genetyka klasyczna. II prawo Mendla:
- II prawo Mendla,
- krzyżówka genetyczna dwugenowa,
- krzyżówka testowa dwugenowa,
- zapis krzyżówki dwugenowej.
6. Dziedziczenie grup krwi - allele wielokrotne.