Biologia

Klasa 6 szkoły podstawowej

Klasa 7 szkoły podstawowej

Zakres materiału klasy 6 szkoły podstawowej oraz:

I. Układ pokarmowy

1. Budowa układu pokarmowego.
2. Składniki pokarmowe: białka, tłuszcze i cukry.
3. Sole mineralne, witaminy, woda.
4. Trawienie pokarmu.
5. Higiena i choroby układu pokarmowego.

II. Rozmnażanie i rozwój człowieka

1. Żeński układ rozrodczy:
   
   • żeńskiego układu rozrodczego,
   • budowa żeńskiego układu rozrodczego,
   • budowa komórki jajowej,
   • żeńskie hormony płciowe,
   • funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego.
2. Męski układ rozrodczy:
   • budowa męskiego układu rozrodczego,
   • męskie hormony płciowe,
   • funkcja męskiego układu rozrodczego,
   • budowa plemnika.
3. Rozwój człowieka - od poczęcia do narodzin:
   • etapy rozwoju zarodkowego i płodowego,
   • funkcję błon płodowych i łożyska,
   • rodzaje połączeń kości,
   • ciąża, a organizm kobiety.
4. Higiena i choroby układu rozrodczego.

III. Układ wydalniczy

1. Budowa i działanie układu wydalniczego.
2. Higiena i choroby układu wydalniczego.

Klasa 8 szkoły podstawowej

Zakres materiału klasy 7 szkoły podstawowej oraz:

I. Ewolucja życia

1. Mechanizmy ewolucji:
   • pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji,
   • dobór naturalny i dobór sztuczny.
2. Pochodzenie człowieka:
   • rozwój ewolucyjny człowieka,
   • człowiek, a inne człekokształtne.

II. Ekologia

1. Organizm, a środowisko.
2. Cechy populacji.
3. Drapieżnictwo i pasożytnictwo.
4. Konkurencja.
5. Roślinożerność.
6. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami.
7. Ekosystem.
8. Zależności pokarmowe.
9. Materia i energia w ekosystemie.

III. Człowiek i środowisko

1. Różnorodność biologiczna i czynniki na nią wpływające.
2. Racjonalne gospodarowanie zasobami ludzkimi.
3. Sposoby ochrony przyrody.

Klasa 1 liceum ogólnokształcącego

1. Znaczenie nauk biologicznych:
   • biologia jako nauka o życiu
   • systematyka organizmów - jednostki klasyfikacji
   • wspólne cechy organizmów
   • współczesne osiągnięcia biologiczne
   • znaczenie nauk biologicznych w różnych dziedzinach życia
   • wiarygodność informacji
2. Zasady prowadzenia badań biologicznych:
   • metody naukowe stosowane w biologii
   • zasady przeprowadzania obserwacji i doświadczeń
   • próba badawcza i kontrolna (pozytywna i negatywna)
   • dokumentowanie badań biologicznych, dane jakościowe i dane ilościowe (tabele, wykresy)
   • analiza wyników badań
3. Obserwacje biologiczne:
   • powiększenie, zdolność rozdzielcza mikroskopu
   • budowa oraz zasady działania mikroskopów optycznego i elektronowego
   • rodzaje mikroskopów elektronowych
   • zasady mikroskopowania i przygotowywania preparatów mikroskopowych
4. Poste analizy statystyczne z biologii:
   • minima, maksima, średnia ważona, mediana, odchylenie standardowe
   • wykorzystywanie analizy statystycznej do interpretacji wyników doświadczenia
5. Analiza materiałów źródłowych w badaniach biologicznych:
   • fakty a opinie
   • techniki manipulacji informacjami
   • błędy poznawcze
6. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy:
   • pierwiastki chemiczne
   • pierwiastki biogenne
   • makro- i mikroelementy
   • oddziaływania i wiązania chemiczne
   • związki nieorganiczne i organiczne
   • substancje hydrofilowe i hydrofobowe
   • sole mineralne
7. Znaczenie wody dla organizmów:
   • woda jako składnik organizmu
   • właściwości wody i znaczenie wody dla organizmów
8. Węglowodany - budowa i znaczenie:
   • budowa węglowodanów
   • podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy
   • przemiany glukozy
   • wiązanie O-glikozydowe
   • budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów
   • występowanie i znaczenie węglowodanów
   • wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym
9. Aminokwasy. Właściwości i wykrywanie białek:
   • rodzaje aminokwasów (białkowe, niebiałkowe)
   • budowa i właściwości aminokwasów białkowych
   • określanie postaci jonowej aminokwasów
   • aminokwasy obojętne, kwasowe i zasadowe
   • aminokwasy hydrofilowe
   • i hydrofobowe
   • powstawanie i wykrywanie wiązań peptydowych
   • poziomy organizacji białek
   • podział i funkcje białek
   • wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka
   • badanie wpływu różnych substancji i wysokiej temperatury na mieszaninę białka z wodą
10. Lipidy - budowa i znaczenie:
    • podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki
    • budowa i funkcje lipidów prostych
    • kwasy tłuszczowe nasycone
    • i nienasycone
    • budowa i funkcje lipidów złożonych
    • budowa i funkcje lipidów izoprenowych
    • obserwacja lipidów w nasionach słonecznika
11. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:
    • budowa i funkcje nukleotydów
    • rodzaje nukleotydów
    • dinukleotydy a witaminy
    • rodzaje kwasów nukleinowych
    • zasada komplementarności
    • budowa i funkcje DNA
    • replikacja DNA
    • budowa i funkcje RNA

Klasa 2 liceum ogólnokształcącego

1. Bezkomórkowe czynniki zakaźne. Wirusy - molekularne pasożyty:
   • budowa i formy morfologiczne wirusów
   • przebieg infekcji wirusowej
   • cykle: lityczny i lizogeniczny
   • cykle infekcyjne wirusa DNA i retrowirusa
   • odwrotna transkrypcja
   • znaczenie wirusów
   • choroby wirusowe człowieka (wścieklizna, AIDS, choroba Heinego-Medina, schorzenia wywołane zakażeniem HPV, grypa, odra, ospa, różyczka, świnka, WZW typu A, B i C)
   • profilaktyka i leczenie chorób wirusowych
   • wirusy onkogenne
2. Różnorodność prokariontów, protistów, grzybów i porostów:
   • Klasyfikowanie organizmów:
     • zadania systematyki
     • nazewnictwo binominalne (dwuimienne)
     • systemy klasyfikacji: naturalne i sztuczne
     • metody fenetyczne i filogenetyczne klasyfikacji organizmów
     • narządy analogiczne i homologiczne
     • drzewo rodowe organizmów
     • dwudzielne klucze do oznaczania gatunków królestwa organizmów
   • Organizmy prokariotyczne - bakterie i archeowce:
     • wielkość i formy bakterii
     • budowa komórki bakteryjnej
     • budowa ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych
     • zdolność wiązania azotu atmosferycznego przez niektóre bakterie
     • sposoby odżywiania się bakterii
     • oddychanie beztlenowe i tlenowe bakterii
     • formy przetrwalnikowe bakterii
     • ruch u bakterii
     • rozmnażanie się bakterii
     • procesy płciowe bakterii
     • przystosowania archeowców do ekstremalnych warunków życia
     • przegląd systematyczny bakterii
     • znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka
     • wybrane choroby bakteryjne człowieka (gruźlica, tężec, borelioza, salmonelloza, kiła, rzeżączka)
     • leczenie chorób bakteryjnych

Klasa 3 liceum ogólnokształcącego

1. Miejsce człowieka w systemie klasyfikacji organizmów:
   • systematyka człowieka
   • unikatowe cechy człowieka
   • pokrewieństwo między człowiekiem a innymi zwierzętami
2. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka:
   • poziomy organizacji budowy ciała
   • układy narządów
   • i ich funkcje
   • współpraca między układami narządów
3. Homeostaza:
   • definicja homeostazy
   • mechanizmy homeostatyczne
   • termoregulacja
   • stałocieplność
   • endotermiczność
   • termogeneza
   • utrzymywanie prawidłowego ciśnienia krwi
   • osmoregulacja
   • rytmy biologiczne
4. Układ powłokowy:
   • układ powłokowy u zwierząt
   • funkcje powłoki ciała
   • powłoki ciała u zwierząt bezkręgowych
   • powłoki ciała strunowców
   • skóra kręgowców
   • wytwory skóry właściwej
   • wytwory naskórka
   • skóra kręgowców
5. Budowa i funkcje skóry:
   • budowa skóry
   • budowa naskórka i jego funkcje
   • tkanka podskórna i jej funkcje
   • funkcje skóry
   • wytwory naskórka
   • gruczoły naskórka
   • udział skóry w odbiorze bodźców
   • udział skóry w termoregulacji
   • rola skóry w syntezie witaminy D3
6. Higiena i choroby skóry:
   • zasady higieny skóry
   • diagnostyka chorób skóry
   • wpływ nadmiaru promieniowania słonecznego na skórę
   • oparzenia słoneczne
   • fotostarzenie się skóry
   • choroby skóry
7. Układ ruchu:
   • ruch u zwierząt
   • ruch rzęskowy
   • ruch mięśniowy
   • szkielet zewnętrzny
   • szkielet wewnętrzny
   • szkielet hydrauliczny
   • poruszanie się zwierząt
   • w środowisku lądowym i wodnym
   • lot czynny i lot aktywny
8. Budowa i funkcje szkieletu:
   • podział układu ruchu
   • budowa i funkcje szkieletu
   • właściwości kości a ich funkcje
   • elementy szkieletu osiowego
   • szkielet kończyn
   • podział kości
   • budowa zewnętrzna i budowa wewnętrzna kości długiej
   • rodzaje połączeń kości
   • podział połączeń kości
   • rodzaje i budowa połączeń ścisłych
   • budowa stawu i funkcje budujących go elementów
   • rodzaje stawów
9. Elementy szkieletu:
   • budowa i rola elementów szkieletu osiowego
   • budowa czaszki
   • elementy mózgoczaszki i twarzoczaszki
   • zatoki przynosowe
   • budowa kręgosłupa i kręgu
   • rodzaje kręgów
   • naturalne krzywizny kręgosłupa
   • budowa i funkcje klatki piersiowej
   • budowa obręczy barkowej i wolnej kończyny górnej
   • budowa obręczy miednicowej i wolnej kończyny dolnej
10. Budowa i funkcjonowanie układu mięśniowego:
    • mięśnie szkieletowe i ich podział
    • przykłady mięśni szkieletowych i ich funkcje
    • hierarchiczna budowa mięśnia szkieletowego
    • budowa sarkomeru
    • współdziałanie i antagonizm mięśni szkieletowych
    • molekularny mechanizm skurczu mięśnia
    • źródła energii dla mięśni
    • włókna mięśniowe
    • dług tlenowy
    • rodzaje skurczów mięśniowych
    • jednostka motoryczna mięśnia
11. Higiena i choroby układu ruchu:
    • wpływ diety i aktywności fizycznej na układ ruchu
    • doping i jego wpływ na organizm
    • choroby i zaburzenia układu ruchu
    • profilaktyka zaburzeń i chorób układu ruchu
12. Układ pokarmowy:
    • odżywianie się zwierząt
    • sposoby pobierania pokarmu
    • trawienie zewnątrzkomórkowe
    • trawienie wewnątrzkomórkowe
    • podział zwierząt ze względu na wielkość i stan skupienia spożywanego pokarmu
    • ewolucja układu pokarmowego
    • podział zwierząt ze względu na rodzaj spożywanego pokarmu
    • porównanie długości przewodów pokarmowych roślinożercy i drapieżnika
    • przystosowania zwierząt do rodzaju spożywanego pokarmu
13. Organiczne składniki pokarmowe:
    • sacharydy jako główne źródło energii
    • podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne
    • błonnik pokarmowy i jego funkcja
    • białka jako budulec organizmu
    • podział aminokwasów na endogenne i egzogenne
    • białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe
    • źródła białek dla organizmu
    • funkcje tłuszczy właściwych
    • funkcje NNKT i ich źródła
    • cholesterol i jego przemiany w organizmie
    • zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe
14. Rola witamin. Nieorganiczne składniki pokarmowe:
    • podział witamin
    • zapotrzebowanie organizmu na witaminy
    • hipowitaminoza
    • awitaminoza
    • hiperwitaminoza
    • charakterystyka, funkcje i źródła witamin
    • znaczenie i właściwości wody
    • bilans wodny człowieka
    • ośrodek pragnienia
    • podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje
15. Budowa i funkcje układu pokarmowego:
    • elementy układu pokarmowego
    • funkcje przewodu pokarmowego
    • i gruczołów trawiennych
    • budowa ścian przewodu pokarmowego
    • wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym
    • związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami
    • rodzaje i budowa zębów
    • sok żołądkowy -skład i funkcje
    • wątroba jako centrum metaboliczne organizmu
    • żółć - skład i rola
    • sok trzustkowy - skład i funkcje
    • mikrobiom i jego rola w organizmie
16. Procesy trawienia i wchłaniania:
    • mechanizm trawienia
    • przemiany sacharydów, białek i tłuszczów
    • trawienie skrobi, białek i tłuszczów
    • enzymy trawienne i ich funkcje
    • wchłanianie produktów trawienia
    • budowa i rola kosmków jelitowych
    • mechanizm transportu substancji przez błony enterocytu
    • wpływ pH na trawienie skrobi przez amylazę ślinową
    • regulacja czynności układu pokarmowego
    • działanie ośrodków głodu i sytości
17. Zasady racjonalnego odżywiania się:
    • czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe
    • bilans energetyczny
    • piramida zdrowego żywienia i stylu życia
    • wielkość porcji i proporcje składników posiłków
    • otyłość - przyczyny i profilaktyka
    • BMI
    • zaburzenia odżywiania
18. Choroby układu pokarmowego:
    • badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego
    • choroby pasożytnicze, wirusowe i bakteryjne układu pokarmowego
    • zespół złego wchłaniania
    • choroba Crohna
    • choroby nowotworowe układu pokarmowego
    • dieta bezglutenowa