Mamy zaszczyt zaprosić Państwa uczniów z klas V, VI, VII i VIII szkoły podstawowej oraz I, II i III liceum ogólnokształcącego do wzięcia udziału w konkursie biologicznym MULTITEST.
Konkurs odbędzie się 27-10-2023 r. Oprócz konkursu z biologii w dniach 23-10-2023 r. - 27-10-2023 r. odbędą się również konkursy z języka polskiego, języka angielskiego, języka niemieckiego, języka hiszpańskiego, matematyki, historii, chemii, fizyki, przyrody i geografii.
Konkurs ma formę testu wielokrotnego wyboru składającego się z 26 pytań. Do każdego pytania podane są 4 warianty odpowiedzi. Konkurs z biologii trwa 60 minut + 10 minut sprawy organizacyjne.
Ulotka informacyjna - MULTITEST biologia
Klasa 5 szkoły podstawowej
1. Biologia - nauka o życiu:
- dziedziny biologii,
- cechy i czynności życiowe organizmów,
- organizmy wielokomórkowe.
2. Sposoby poznawania biologii:
- obserwacja,
- doświadczenie,
- metoda naukowa,
- cechy dobrego badacza,
- źródła wiedzy biologicznej.
3. Obserwacje mikroskopowe:
- budowa mikroskopu optycznego,
- zasady obserwowania preparatu mikroskopowego,
- przybory do mikroskopowania,
- obliczanie powiększenia mikroskopu.
4. Składniki chemiczne organizmów.
Klasa 6 szkoły podstawowej
Zakres materiału klasy 5 szkoły podstawowej oraz:
1. Królestwo zwierząt:
- wspólne cechy zwierząt,
- komórka zwierzęca,
- budowa organizmu zwierzęcego,
- grupy zwierząt,
- kręgowce, bezkręgowce,
- gąbki - zwierzęta inne niż wszystkie.
2. Tkanka nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa u zwierząt:
- rodzaje tkanek zwierzęcych,
- budowa i funkcje tkanki nabłonkowej,
- budowa i funkcje tkanki mięśniowej,
- budowa i funkcje komórek nerwowych.
3. Tkanka łączna:
- rodzaje i miejsca występowania tkanki łącznej,
- funkcje tkanki kostnej, chrzęstnej oraz tłuszczowej,
- cechy charakterystyczne budowy poszczególnych tkanek,
- krew, składniki krwi oraz ich znaczenie.
Klasa 7 szkoły podstawowej
ZAGADNIENIA Z KLASY VI oraz:
I. Skóra - powłoka organizmu:
1. Budowa i funkcje skóry.
2. Wytwory naskórka.
3. Dolegliwości i choroby skóry.
4. Oparzenia i odmrożenia.
II. Aparat ruchu:
1. Aparat ruchu. Budowa szkieletu:
- szkielet człowieka,
- kształty kości,
- rozpoznawanie kości.
2. Budowa szkieletu osiowego:
- budowa czaszki: mózgoczaszki i trzewioczaszki,
- czaszka noworodka,
- odcinki kręgosłupa,
- budowa klatki piersiowej.
3. Szkielet kończyn oraz ich obręczy:
- kości kończyny górnej i obręczy barkowej,
- kości kończyny dolnej i obręczy miednicznej,
- rodzaje połączeń kości,
- budowa stawu,
- rodzaje stawów.
4. Kości - elementy składowe szkieletu:
- budowa fizyczna i chemiczna kości długiej,
funkcje kości, cechy budowy fizycznej umożliwiające spełnienie tych funkcji.
5. Choroby aparatu ruchu, urazy mechaniczne, wady postawy.
III. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość:
1. Poziomy organizacji ciała człowieka.
2. Rodzaje tkanek zwierzęcych (budowa i funkcje).
3. Funkcje układów narządów człowieka.
Klasa 8 szkoły podstawowej
Zagadnienie z klasy 7
I. Równowaga wewnętrzna organizmu:
1. Współdziałanie układów narządów w utrzymaniu homeostazy:
- regulacja temperatury ciała,
- regulacja stężenia glukozy we krwi,
- mechanizmy obrony organizmu przed wychłodzeniem i przegrzaniem,
- regulacja ilości wody w organizmie.
2. Choroby jako efekt zaburzenia homeostazy (czynniki wywołujące choroby zakaźne).
II. Układ rozrodczy:
1. Męski układ rozrodczy:
- cechy płciowe męskie (I, II i III -rzędowe),
- budowa i funkcje narządów męskiego układu rozrodczego,
- budowa plemnika,
- wpływ męskich hormonów płciowych na budowę i rozwój organizmu.
2. Żeński układ rozrodczy:
- budowa i funkcje narządów żeńskiego układu rozrodczego,
- budowa komórki jajowej.
3. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego:
- żeńskie hormony płciowe,
- przebieg cyklu miesiączkowego.
4. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin.
Zagadnienie z klasy 8
I. Genetyka
1. Czym jest genetyka?
- cechy dziedziczne i niedziedziczne
2. Nośnik informacji genetycznej - DNA:
- budowa i rola DNA,
- budowa i rola RNA,
- rodzaje kwasu RNA,
- budowa chromosomu.
3. Podziały komórkowe:
- mitoza i mejoza - przebieg, znaczenie,
- komórka haploidalna i diploidalna.
4. Podstawowe prawa dziedziczenia. Dziedziczenie cech u człowieka:
- wersje genu: allele dominujące i recesywne,
- fenotyp i genotyp,
- homozygota dominująca i recesywna, heterozygota,
- prawo czystości gamet,
- rozwiązywanie krzyżówek genetycznych - I prawo Mendla.
5. Dziedziczenie płci u człowieka:
- zasada dziedziczenia płci,
- rozwiązywanie krzyżówek genetycznych przedstawiających choroby sprzężone z płcią: hemofilię oraz daltonizm,
- genotypy osób zdrowych i chorych na hemofilię i daltonizm.
Klasa 1 liceum ogólnokształcącego
Zakres materiału klasy 8 szkoły podstawowej oraz:
1. Znaczenie nauk biologicznych:
- biologia jako nauka o życiu,
- systematyka organizmów - jednostki klasyfikacji,
- wspólne cechy organizmów,
- współczesne osiągnięcia biologiczne,
- znaczenie nauk biologicznych w różnych dziedzinach życia,
- wiarygodność informacji.
2. Zasady prowadzenia badań biologicznych:
- metody naukowe stosowane w biologii,
- zasady przeprowadzania obserwacji i doświadczeń,
- próba badawcza i kontrolna (pozytywna i negatywna),
- dokumentowanie badań biologicznych, dane jakościowe i dane ilościowe (tabele, wykresy),
- analiza wyników badań.
3. Obserwacje biologiczne:
- obserwacje makro- i mikroskopowe,
- budowa mikroskopu optycznego,
- rodzaje mikroskopów (optyczny, fluorescencyjny, skaningowy, transmisyjny),
- zasady mikroskopowania,
- dokumentacja obserwacji mikroskopowej.
4. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy:
- pierwiastki chemiczne,
- pierwiastki biogenne,
- makro- i mikroelementy i ich znaczenie.
5. Znaczenie wody dla organizmów
- woda jako składnik organizmu,
- znaczenie wody dla organizmów.
6. Węglowodany - budowa i znaczenie:
- budowa węglowodanów,
- podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy,
- przemiany glukozy,
- wiązanie O-glikozydowe,
- budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów,
- występowanie i znaczenie węglowodanów,
- wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym.
7. Białka - budulec życia:
- budowa aminokwasów i białek,
- związek między budową a funkcją białek,
- podział białek na białka proste i złożone,
- przykłady białek, ich występowanie i funkcje.
8. Właściwości i wykrywanie białek:
- właściwości białek,
- wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka (zjawisko koagulacji i denaturacji),
- badanie wpływu wybranych czynników fizykochemicznych na białko,
- wykrywanie białek w materiale biologicznym (reakcja biuretowa, reakcja ksantofilowa).
9. Lipidy - budowa i znaczenie:
- podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki,
- budowa i właściwości lipidów prostych,
- kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone,
- budowa i właściwości lipidów złożonych,
- znaczenie biologiczne lipidów prostych i złożonych,
- wykrywanie lipidów w materiale biologicznym.
10. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:
- budowa DNA i RNA,
- organizacja materiału genetycznego,
- podział i rola rRNA, mRNA, tRNA, snRNA.
11. Budowa komórki:
- podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne,
- główne elementy komórki eukariotycznej,
- przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji,
- porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych,
- budowa i znaczenie błon biologicznych:
- budowa i rodzaje błon biologicznych,
- funkcje błon biologicznych,
- rodzaje transportu przez błony (transport bierny i czynny),
- osmoza w komórce roślinnej i zwierzęcej,
- badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy, - budowa i rola jądra komórkowego:
- budowa jądra komórkowego,
- funkcje jądra komórkowego,
- organizacja materiału genetycznego w jądrze komórkowym, - składniki cytoplazmy:
- budowa i funkcje cytozolu,
- budowa i funkcje cytoszkieletu,
- system błon wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna, wakuole, lizosomy, aparat Golgiego),
- funkcje rybosomów,
- budowa i funkcje mitochondriów.
Klasa 2 liceum ogólnokształcącego
Zakres materiału klasy 1 liceum oraz:
1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka:
- poziomy organizacji budowy ciała,
- układy narządów i ich funkcje,
- współpraca między układami narządów,
- definicja homeostazy.
2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa:
- rodzaje tkanek i miejsca ich występowania w organizmie,
- rodzaje, budowa, miejsca występowania i funkcje nabłonków,
- rodzaje, budowa i funkcje tkanki mięśniowej,
- tkanka nerwowa - budowa i funkcje neuronów oraz komórek glejowych.
3. Tkanka łączna:
- rodzaje tkanki łącznej (tkanka łączna właściwa, tkanka łączna podporowa, tkanka łączna płynna),
- tkanka łączna właściwa - rodzaje, budowa i funkcje,
- rodzaje tkanki łącznej podporowej: tkanka chrzęstna i tkanka kostna (ich budowa i funkcje),
- skład krwi i limfy oraz ich funkcje,
- miejsca występowania poszczególnych rodzajów tkanki łącznej w organizmie.
4. Skóra - powłoka ciała:
- budowa i funkcje skóry:
- budowa i funkcje skóry,
- budowa naskórka i jego funkcje,
- tkanka podskórna i jej funkcje,
- wytwory naskórka: gruczoły (łojowe, potowe i mlekowe), włosy, paznokcie,
- funkcje skóry (m.in. syntetyzująca, receptorowa, wydzielnicza, termoregulacyjna),
- udział skóry w homeostazie - mechanizm termoregulacji,
- rola skóry w syntezie witaminy D3, - choroby i higiena skóry:
- diagnostyka chorób skóry (dermoskopia, badanie mikroskopowe),
- choroby skóry (grzybice, wszawica, świerzb, trądzik pospolity, czerniak złośliwy),
- wpływ nadmiaru promieniowania słonecznego na skórę,
- higiena skóry.
5. Ogólna budowa i funkcje szkieletu:
- podział aparatu ruchu na część bierną i część czynną,
- budowa i funkcje szkieletu, elementy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn,
- podział kości ze względu na ich kształt,
- budowa zewnętrzna i budowa wewnętrzna kości długiej,
- właściwości kości a ich funkcje.
6. Rodzaje połączeń kości:
- podział połączeń kości (połączenia ścisłe i połączenia ruchome),
- rodzaje i budowa połączeń ścisłych,
- budowa stawu i funkcje budujących go elementów,
- rodzaje stawów.
7. Szkielet osiowy i szkielet kończyn:
- budowa i rola elementów szkieletu osiowego: czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej,
- naturalne krzywizny kręgosłupa,
- budowa obręczy barkowej i kończyny górnej,
- budowa obręczy miednicznej i kończyny dolnej.
8. Budowa i funkcjonowanie mięśni szkieletowych:
- przykłady mięśni szkieletowych i ich funkcje,
- budowa mięśnia szkieletowego z uwzględnieniem budowy sarkomeru,
- współdziałanie i antagonizm mięśni szkieletowych,
- mechanizm skurczu mięśnia,
- źródła energii dla mięśni.
9. Higiena i choroby aparatu ruchu:
- wpływ diety, suplementów diety i aktywności fizycznej na stan aparatu ruchu,
- doping i jego wpływ, na organizm
- zaburzenia aparatu ruchu (wady postawy, płaskostopie, urazy mechaniczne),
- profilaktyka wad postawy i płaskostopia,
- choroby aparatu ruchu (osteoporoza i krzywica) oraz ich profilaktyka .
10. Układ pokarmowy:
- organiczne składniki pokarmowe:
- cukry jako główne źródło energii,
- podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne,
- błonnik pokarmowy i jego funkcja,
- białka jako budulec organizmu,
- podział aminokwasów na endogenne i egzogenne,
- białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe,
- tłuszcze jako materiał zapasowy,
- funkcje NNKT i ich źródła,
- zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe, - rola witamin; nieorganiczne składniki pokarmowe:
- podział witamin na rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie,
- zapotrzebowanie organizmu na witaminy (hipowitaminoza, awitaminoza i hiperwitaminoza),
- charakterystyka, funkcje i źródła witamin,
- znaczenie naturalnych antyutleniaczy,
- podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje,
- znaczenie i właściwości wody,
- bilans wodny człowieka - budowa i funkcje układu pokarmowego:
- odcinki przewodu pokarmowego i ich rola,
- wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym,
- rodzaje zębów i ich budowa,
- związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami,
- mikrobiom i jego rola w organizmie,
- gruczoły trawienne (wątroba, trzustka, ślinianki),
- wątroba jako centrum metaboliczne organizmu, - procesy trawienia i wchłaniania:
- trawienie w przewodzie pokarmowym składników odżywczych: białek, tłuszczów, cukrów,
- enzymy trawienne i ich funkcje,
- wchłanianie produktów powstałych w wyniku trawienia składników pokarmowych,
- budowa i rola kosmków jelitowych,
- działanie ośrodków głodu i sytości,
- wpływ pH na trawienie skrobi, - zasady racjonalnego odżywiania się:
- czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe,
- bilans energetyczny (dodatni i ujemny),
- piramida zdrowego żywienia i stylu życia,
- wielkość porcji i proporcje składników posiłków,
- otyłość jako problem zdrowotny związany z rozwojem cywilizacji, przyczyny otyłości i jej profilaktyka,
- BMI,
- zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia), - choroby układu pokarmowego:
- badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego (gastroskopia, kolonoskopia, USG, badania krwi i kału),
- choroby pasożytnicze układu pokarmowego (tasiemiec, glista ludzka, owsik, włosień kręty) i sposoby zarażenia się nimi,
- choroby wirusowe układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C),
- choroby bakteryjne układu pokarmowego (próchnica, choroba wrzodowa, salmonelloza),
- zespół złego wchłaniania,
- choroba Crohna,
- choroby nowotworowe układu pokarmowego (rak żołądka, rak jelita grubego),
- dieta bezglutenowa.
Klasa 3 liceum ogólnokształcącego
Zakres materiału klasy 2 liceum oraz:
1. Gen a genom. Budowa i rola kwasów nukleinowych:
- gen,
- genom,
- budowa DNA,
- reguła komplementarności,
- funkcje DNA,
- replikacja DNA,
- budowa RNA,
- rodzaje i funkcje RNA.
2. Cechy kodu genetycznego:
- kod genetyczny,
- kodon,
- rola kodonu START i STOP,
- cechy kodu genetycznego,
- tabela kodu genetycznego.
3. Odczytywanie informacji genetycznej:
- ekspresja genów,
- transkrypcja,
- rola polimerazy RNA,
- modyfikacje potranskrypcyjne,
- translacja,
- modyfikacje potranslacyjne,
- regulacja ekspresji genów.
4. Genetyka klasyczna. I prawo Mendla. Krzyżówka testowa:
- genotyp, fenotyp, allel,
- allel dominujący, allel recesywny,
- homozygota, heterozygota,
- badania Mendla,
- I prawo Mendla,
- krzyżówka genetyczna,
- szachownica (diagram) Punnetta,
- krzyżówka testowa,
- dziedziczenie jednogenowe.
5. II prawo Mendla:
- II prawo Mendla,
- krzyżówka genetyczna dwugenowa,
- krzyżówka testowa dwugenowa,
- zapis krzyżówki dwugenowej.
6. Dziedziczenie grup krwi - allele wielokrotne.