Mamy zaszczyt zaprosić Państwa uczniów z klas V, VI, VII i VIII szkoły podstawowej oraz I, II i III liceum ogólnokształcącego do wzięcia udziału w konkursie biologicznym GALILEO.
Konkurs odbędzie się 08-03-2024 r. Oprócz konkursu z biologii w dniach 04-03-2024 r. - 08-03-2024 r. odbędą się również konkursy z języka polskiego, języka angielskiego, języka niemieckiego, języka hiszpańskiego, historii, chemii, fizyki, przyrody, matematyki i geografii.
Konkurs ma formę testu składającego się z 26 pytań. Do każdego pytania podane są 4 odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa. Konkurs z biologii trwa 60 minut + 10 minut sprawy organizacyjne.
Ulotka informacyjna - GALILEO biologia
Klasa 5 szkoły podstawowej
1. Wirusy i bakterie:
- wirusy - bezkomórkowe formy materii,
- występowanie bakterii,
- budowa komórki bakteryjnej,
- kształty bakterii,
- czynności życiowe bakterii,
- znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka,
- przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych.
2. Różnorodność protistów:
- różnorodność budowy protistów,
- czynności życiowe protestów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie),
- drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty.
3. Budowa i różnorodność grzybów; porosty:
- środowisko życia grzybów,
- cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do grzybów,
- różnorodność budowy grzybów,
- czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie),
- budowa porostów,
- typy plech,
- znaczenie porostów.
4. Tkanki roślinne:
- występowanie,
- rodzaje tkanek stałych i twórczych,
- funkcje.
Klasa 6 szkoły podstawowej
Zakres materiału klasy 5 szkoły podstawowej oraz:
1. Stawonogi:
- środowisko życia stawonogów,
- charakterystyczne cechy budowy stawonogów,
- podział stawonogów na skorupiaki, owady i pajęczaki,
- cechy budowy zewnętrznej skorupiaków,
- przedstawiciele skorupiaków,
- wspólne cechy budowy zewnętrznej owadów,
- aparaty gębowe owadów,
- odnóża owadów,
- przystosowania owadów do życia w różnych środowiskach,
- przedstawiciele owadów,
- tryb życia pajęczaków,
- charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków,
- przedstawiciele pajęczaków.
2. Mięczaki:
- środowisko oraz tryb życia mięczaków,
- wspólne cechy mięczaków,
- różnice w budowie ślimaka, małży i głowonogów,
- przedstawiciele ślimaków, małż i głowonogów.
3. Ryby:
- przystosowania,
- cechy budowy,
- przegląd,
- znaczenie.
Klasa 7 szkoły podstawowej
Zakres materiału klasy 6 szkoły podstawowej oraz:
I. Układ krążenia:
1. Budowa i funkcje krwi:
- krew jako tkanka płynna,
- skład krwi,
- charakterystyka elementów morfotycznych krwi,
- funkcje składników krwi,
- proces krzepnięcia krwi,
- grupy krwi, krwiodawstwo,
- transfuzja krwi,
- konflikt serologiczny.
2. Krwiobiegi:
- narządy układu krwionośnego,
- krwiobieg duży i krwiobieg mały,
- budowa i funkcje różnych typów naczyń krwionośnych.
3. Budowa i działanie serca:
- budowa i funkcje serca,
- cykl pracy serca,
- tętno i ciśnienie krwiobieg.
4. Higiena i choroby układu krążenia:
- przyczyny chorób układu krwionośnego,
- choroby układu krwionośnego,
- krwotoki.
5. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego:
- budowa i funkcje układu odpornościowego,
- rodzaje odporności: wrodzona i nabyta,
- mechanizmy odporności wrodzonej,
- rodzaje odporności nabytej,
- mechanizmy odporności czynnej i biernej,
- rodzaje leukocytów i ich funkcje.
II. Układ oddechowy:
1. Budowa i rola układu oddechowego:
- drogi oddechowe,
- narząd wymiany gazowej - płuca,
- związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami,
- powstawanie głosu.
2. Mechanizm wymiany gazowej:
- mechanizm wentylacji płuc,
- skład powietrza wdychanego i wydychanego,
- wymiana gazowa w płucach,
- wymiana gazowa w tkankach.
3. Oddychanie komórkowe:
- mitochondria - organelle oddychania komórkowego,
- substraty i produkty oddychania komórkowego,
- ATP,
- sposoby wykorzystania energii przez organizm.
4. Higiena i choroby układu oddechowego.
III. Układ pokarmowy:
1. Witaminy, sole mineralne:
- przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach,
- witaminy (A, D, E, K, z grupy B, C, H, PP) - występowanie, znaczenie, skutki niedoboru,
- pierwiastki chemiczne w organizmie człowieka (P, Ca, Mg, Fe, J, F) - występowanie, znaczenie, skutki niedoboru.
2. Budowa i rola układu pokarmowego:
- odcinki przewodu pokarmowego,
- rozpoznawanie narządów układu pokarmowego,
- budowa i funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego,
- budowa i rodzaje zębów,
- trawienie w poszczególnych odcinkach układu pokarmowego,
- enzymy trawienne,
- gruczoły trawienne.
Klasa 8 szkoły podstawowej
Zakres materiału klasy 7 szkoły podstawowej oraz:
I. Ewolucja życia:
1. Ewolucja i jej dowody:
- dowody ewolucji: bezpośrednie i pośrednie,
- skamieniałości,
- ogniwa pośrednie,
- relikty,
- jedność budowy i funkcjonowania,
- narządy szczątkowe,
- rozmieszczenie organizmów,
- struktury homologiczne i analogiczne,
- konwergencja.
2. Mechanizmy ewolucji:
- założenia teorii ewolucji,
- dobór naturalny i sztuczny,
- współczesne spojrzenie na ewolucję.
3. Pochodzenie człowieka:
- systematyka człowieka,
- podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi,
- przebieg ewolucji człowieka.
II. Ekologia:
1. Organizm a środowisko:
- nisza ekologiczna,
- siedlisko,
- tolerancja ekologiczna,
- zakres tolerancji na wybrane czynniki środowiska (woda, temperatura, stężenie soli, światło),
- organizmy wskaźnikowe,
- skala porostowa.
2. Cechy populacji:
- populacja,
- liczebność i zagęszczenie populacji,
- czynniki wpływające na liczebność i zagęszczenie populacji,
- populacja w przestrzeni,
- struktura płciowa i struktura wiekowa płci.
3. Zależności występujące między organizmami:
- oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne,
- pojęcia: konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, roślinożerność, mutualizm, komensalizm, protookoperacja,
- konkurencja: zasoby, o które konkurują organizmy; konkurencja międzygatunkowa i wewnątrzgatunkowa, przykłady konkurencji,
- pasożytnictwo: pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne, przystosowania do pasożytniczego trybu życia, przykłady pasożytniczych roślin i grzybów,
- drapieżnictwo: przystosowania do trybu życia drapieżnika i ofiary, sposoby polowania i obrony, rośliny drapieżne),
- roślinożerność: przykłady roślinożernych roślin i zwierząt, przystosowania przeżuwaczy do roślinożerności, obrona przed roślinożercami),
- przykłady organizmów, których łączy zależność nieantagonistyczna,
- przykłady organizmów, których łączy zależność antagonistyczna.
Klasa 1 liceum ogólnokształcącego
Zakres materiału klasy 8 szkoły podstawowej oraz:
1. Budowa komórki:
- podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne; budowa komórki prokariotycznej,
- główne elementy komórki eukariotycznej,
- przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji,
- porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych.
2. Budowa i znaczenie błon biologicznych:
- budowa i rodzaje błon biologicznych,
- funkcje błon biologicznych,
- rodzaje transportu przez błony (transport bierny i czynny),
- osmoza w komórce roślinnej i zwierzęcej,
- badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy.
3. Budowa i rola jądra komórkowego:
- budowa jądra komórkowego,
- funkcje jądra komórkowego,
- organizacja materiału genetycznego w jądrze komórkowym.
4. Składniki cytoplazmy:
- budowa i funkcje cytozolu,
- budowa i funkcje cytoszkieletu,
- system błon wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna, wakuole, lizosomy, aparat Golgiego),
- funkcje rybosomów,
- budowa i funkcje mitochondriów.
5. Cykl komórkowy:
- fazy cyklu komórkowego,
- znaczenie procesu replikacji DNA,
- zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego.
6. Przebieg podziałów komórkowych. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:
- charakterystyka profazy, metafazy, anafazy i telofazy mitozy oraz mejozy (ze szczególnym uwzględnieniem I podziału mejotycznego),
- znaczenie mitozy i mejozy,
- porównanie mitozy z mejozą,
- przebieg i znaczenie procesu apoptozy,
- cykl komórkowy.
7. Regulacja aktywności enzymów:
- działanie aktywatorów i inhibitorów enzymów,
- mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego w regulacji szlaków metabolicznych,
- wpływ czynników fizykochemicznych na aktywność enzymów.
8. Kierunki przemian metabolicznych:
- rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm,
- budowa i funkcja ATP,
- inne rodzaje przenośników elektronów,
- szlaki metaboliczne.
9. Budowa i działanie enzymów:
- budowa i właściwości enzymów,
- mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna,
- badanie wpływu enzymów na białka.
10. Oddychanie komórkowe tlenowe.
11. Proces beztlenowego uzyskiwania energii.
12. Inne procesy metaboliczne.
Klasa 2 liceum ogólnokształcącego
Zakres materiału klasy 1 liceum oraz:
1. Układ moczowy:
- budowa i funkcjonowanie układu moczowego:
- funkcje układu wydalniczego,
- wydalanie zbędnych produktów metabolizmu,
- cykl mocznikowy i jego znaczenie,
- budowa układu wydalniczego, w tym budowa nerki,
- powstawanie moczu,
- mocz pierwotny i mocz ostateczny, skład moczu ostatecznego,
- wydalanie moczu,
- udział układu moczowego w homeostazie - osmoregulacja i stałość składu płynów ustrojowych,
- kontrola hormonalna wydalania,
- wewnątrzwydzielnicza funkcja nerek, - choroby układu wydalniczego:
- badania diagnostyczne chorób układu wydalniczego (USG jamy brzusznej, urografia, badanie moczu),
- profilaktyka chorób układu wydalniczego,
- choroby układu wydalniczego (zakażenie dróg moczowych, kamica nerkowa, niewydolność nerek),
- dializaa.
2. Układ nerwowy:
- budowa i działanie układu nerwowego:
- budowa i funkcje układu nerwowego,
- budowa neuronu,
- rola komórek glejowych,
- podział neuronów na czuciowe, ruchowe i pośredniczące,
- powstawanie i mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego,
- budowa i działanie synapsy chemicznej,
- przewodzenie impulsu między neuronami,
- neuroprzekaźniki pobudzające i hamujące - funkcje i przykłady, - ośrodkowy układ nerwowy:
- budowa ośrodkowego układu nerwowego,
- budowa mózgowia (mózg, pień mózgu, móżdżek) i jego funkcje,
- budowa i funkcje mózgu,
- rola rdzenia kręgowego, - obwodowy układ nerwowy:
- budowa i funkcje obwodowego układu nerwowego,
- podział nerwów na nerwy czaszkowe i rdzeniowe oraz na nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane,
- odruchy warunkowe i odruchy bezwarunkowe,
- łuk odruchowy - budowa, droga impulsu w łuku odruchowym,
- odruch uczenia się, - autonomiczny układ nerwowy:
- funkcjonalny podział układu nerwowego,
- budowa i funkcja autonomicznego układu nerwowego,
- rola układu autonomicznego w utrzymaniu homeostazy,
- lokalizacja struktur nerwowych autonomicznego układu nerwowego, - higiena i choroby układu nerwowego:
- higiena układu nerwowego,
- biologiczne znaczenie snu,
- wpływ substancji psychoaktywnych na ciało człowieka (substancje narkotyczne, dopalacze, alkohol, nikotyna, leki),
- mechanizm uzależnienia,
- choroby neurologiczne (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia, depresja),
- diagnostyka chorób (elektroencefalografia, tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy).
3. Odporność organizmu:
- budowa układu odpornościowego; rodzaje odporności:
- funkcje układu odpornościowego,
- tkanki i narządy układu odpornościowego: naczynia limfatyczne, szpik kostny czerwony, grasica, śledziona, węzły chłonne, grudki chłonne, migdałki,
- komórki układu odpornościowego: granulocyty, makrofagi, limfocyty T i B,
- cząsteczki układu odpornościowego: przeciwciała, białka ostrej fazy, cytokiny,
- swoistość przeciwciał,
- rodzaje odporności: odporność nieswoista i odporność swoista,
- trzy linie obrony: bariery obronne, cząsteczki i komórki, limfocyty T i B,
- typy odpowiedzi immunologicznej (pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna),
- odporność komórkowa i odporność humoralna,
- mechanizmy odporności nabytej,
- działanie szczepionek,
- pamięć immunologiczna i jej znaczenie,
- sposoby nabywania odporności swoistej (czynnej i biernej), - zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego:
- zaburzenia funkcjonowania odpowiedzi immunologicznej: osłabiona odpowiedź immunologiczna, nadmierna odpowiedź immunologiczna,
- choroby autoimmunologiczne,
- AIDS,
- alergia i jej mechanizm,
- grupy krwi,
- konflikt serologiczny w zakresie Rh,
- układ zgodności tkankowej,
- przeszczepy tkanek i narządów,
- immunosupresja i sytuacje wymagające jej zastosowania.
4. Układ krążenia:
- skład i funkcje krwi:
- funkcje i skład krwi,
- charakterystyka składników krwi,
- krzepnięcie krwi,
- rola trombiny w krzepnięciu krwi, - budowa i funkcje układu krwionośnego:
- funkcje układu krwionośnego,
- budowa serca oraz cykl i automatyzm jego pracy,
- rodzaje naczyń krwionośnych i ich budowa,
- płucny (mały) i ustrojowy (duży) obieg krwi,
- udział układu krwionośnego w homeostazie - regulacja ciśnienia krwi,
- ciśnienie krwi i jego prawidłowa wartość,
- tętno.
Klasa 3 liceum ogólnokształcącego
Zakres materiału klasy 2 liceum oraz:
1. Zmienność organizmów. Mutacje wraz z treściami rozszerzonymi do tego działu:
- zmienność organizmów i jej rodzaje,
- plastyczność fenotypów,
- zmienność rekombinacyjna,
- zmienność mutacyjna,
- mutacja punktowa (insercje, delecje, tranzycie, transwersje); mutacje polegające na substytucji i zmianie ramki odczytu,
- mutacje chromosomowe strukturalne i liczbowe i ich rodzaje oraz przykłady chorób genetycznych,
- pojęcia: nullisomia, tetrasomia, trisomia, monosomia i poliploidia,
- zmienność ciągła i zmienność nieciągła,
- czynniki mutagenne i wpływające na rekombinację,
- mutacje korzystne i niekorzystne dla organizmu.
2. Choroby i zaburzenia genetyczne człowieka wraz z treściami rozszerzonymi do tego działu:
- choroby jednogenowe człowieka: sprzężone z płcią, niesprzężone z płcią, dominujące, recesywne,
- aberracje chromosomowe człowieka,
- rodowody genetyczne,
- choroby wynikające z dziedziczenia mitochondrialnego.
3. Rozwój myśli ewolucyjnej (Arystoteles, Linneusz, Darwin, Lamarck, Cuvier - katastrofizm).
4. Syntetyczna teoria ewolucji.
5. Dowody ewolucji:
- ewolucja biologiczna,
- historia myśli ewolucyjnej,
- źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji,
- dowody bezpośrednie ewolucji,
- dowody pośrednie ewolucji,
- atawizmy,
- narządy szczątkowe,
- dywergencja,
- konwergencja,
- drzewo filogenetyczne organizmów.
6. Dobór naturalny - główny mechanizm ewolucji:
- dobór naturalny i jego rodzaje,
- dobór sztuczny,
- zmienność genetyczna i jej rola w ewolucji organizmów,
- konkurencja jako walka o byt,
- rodzaje doboru naturalnego,
- melanizm przemysłowy.
7. Ewolucja na poziomie populacji. Specjacja:
- gatunek,
- pula genowa gatunku i populacji,
- dryf genetyczny,
- efekt założyciela,
- efekt wąskiego gardła,
- dobór naturalny a choroby genetyczne,
- dobór płciowy i krewniaczy,
- specjacja i jej rodzaje,
- prawidłowości ewolucji,
- pojęcia: homologia, analogia, koewolucja, specjacja (sympatryczna, allopatryczna, skokowa), mimetyzm, mimikra, relikty filogenetyczne, formy przejściowe,
- idioadaptacja, aromorfoza, mikroewolucja, makroewolucja.
8. Antropogeneza:
- pokrewieństwo człowieka z naczelnymi,
- antropogeneza,
- formy kopalne człowiekowatych,
- przełomowe zmiany w ewolucji człowieka.